In Depot: hoe prikkeldraad het Twentse landschap vern…aggelde
Klassiek Twents landschap. Je mag ook zeggen: romantisch. Dat is: coulissen met houtwallen. Hier en daar vind je het nog, maar op veel plekken is het land platgeslagen. Door ruilverkaveling, denken we. Waar. Maar één uitvinding heeft daarin een cruciale rol gespeeld: die van het prikkeldraad.
Even klassiek als dat Twentse landschap is de vraag van een boer hoe hij zijn vee bij elkaar moet houden. Die houtwallen - met meidoorn of sleedoorn, als het maar prikkels bevatte - was van oudsher het antwoord. Stekels houden ongewenste elementen buiten en vee binnen. Prikkeldraad is mimicry van die natuurlijke afscheiding, maar dan veel makkelijker.
Een koffiemolen en het eind van het Wilde Westen
Het was de Amerikaanse sheriff en grootgrondbezitter Joseph F. Glidden die in 1873 een prikkeldraad-machine ontwikkelde. De eerste bouwde Glidden van een koffiemolen. Het ding vlocht strengen ijzerdraad in elkaar en wikkelde daar om de tien centimeter - ongeveer - een paar draden met stekelige punten omheen. De man werd schathemeltje rijk en maakte een eind aan het Wilde Westen zoals we dat kennen.
Grote stukken nieuw land - dit was in de tijd waarin ‘the frontiers’ nog altijd steeds verder westwaarts schoven - konden in een mum van tijd worden geclaimd en afgebakend. Vee liep niet meer weg. Grensconflicten over land en vee hoefden niet langer met Colt of Winchester te worden beslecht.
Na de Eerste Wereldoorlog
Het zou tot na de Eerste Wereldoorlog duren voordat de vinding de weg naar het Europese - en Twentse - platteland vond. De loopgraven in Noord-Frankrijk hadden niet alleen aangetoond hoe verrekte effectief prikkeldraad was, er waren karrevrachten van het spul achtergebleven. Tonnen prikkeldraad vonden hun weg naar de markt. En, zoals dat werkt: dat enorme aanbod dempte de prijs.
Ruilverkaveling en de genadeklap
Zo veranderde ook het Twentse land. Houtwallen vergen onderhoud en nemen ruimte in. Ze werden op steeds grotere schaal geruimd; in de plaats kwamen rikkepalen met prikkeldraad. Met de ruilverkaveling werd op veel plekken in Twente de genadeklap aan dat landschap uitgedeeld.
Maar ook die ruilverkaveling had er zonder prikkeldraad niet zo drastisch ingehakt. Want, net als in de VS, konden ook hier ineens grote percelen land (bijna) moeiteloos worden afgezet. Alleen op de plekken waar inwoners, boeren en landgoedeigenaren zich verzetten tegen die ruilverkaveling en de komst van (nog meer) prikkeldraad, vind je ze nog: coulissen en houtwallen.
