In Depot: Twentse krentenwegge, van Soestdijk tot Monaco

De oudste geschriften over krentenwegge dateren van 1826, maar dat zegt weinig. Het bakken van een sjiek krentenbrood is een traditie die veel verder teruggaat, vermoedelijk tot aan het gebruik om geboortebrood te eten wanneer een nieuwe blaag het levenslicht had gezien. Dat deden we al in de 15e eeuw. En niet alleen in Twente, maar in heel Nederland.

Krentenwegge en ‘kroamschudden’

Krentenwegge zou dan een Oost-Nederlandse variant zijn van het eten van een tulband bij een geboorte, zoals dat in Friesland en Zuid-Holland nog steeds gebeurt. Ook folklore, met als moderne variant beschuit met muisjes. Dat is een stuk goedkoper. De link tussen geboorten en eten is oeroud.

Daar zit, los van de aardigheid, een heel praktische kant aan: zo’n handenbindertje erbij leverde kopzorgen op, zeker in tijden waarin grote delen van de bevolking geen nagel hadden om hun kont te krabben. Familie, buren en bekenden die wat eetbaars of bruikbaars aandroegen, waren zeer welkom. Ook dat ‘kroamschudden’ vindt daar vermoedelijk haar oorsprong.

Of de kennis in die tijd al zo ver ging is niet duidelijk, maar krentenwegge kon daarnaast ook nog weleens een medisch doel hebben gediend. Vrouwen hebben na een bevalling meestal een ijzertekort en krenten bevatten veel ijzer.

Likes, duimpjes en een ratrace

Wie het ook maar een beetje kon betalen, nam een krentenwegge mee als hij de kersverse vader en moeder kwam feliciteren. Daarmee hadden die meteen iets feestelijks om uit te delen aan ander kraambezoek. Op alle andere dagen werd er roggebrood gegeten; wit zoet brood, gebakken van de fijnste bloem, was gebak.

Het leidde wel tot druk: krentenwegge was een soort thermometer voor je sociale status. Hoe meer je er kreeg, hoe geliefder je kennelijk was. Vergelijk het met ‘likes’ en duimpjes op social-media; er is niets veranderd.

En hoe sjieker de wegge die je weggaf, hoe welgestelder je was. Kreeg je zo’n brood van een meter, dan kon je als het jouw beurt was moeilijk met eentje van een halve meter aan komen zetten. Die ratrace werd zo gortig dat het gebruik ergens in de 15e eeuw zelfs een tijd verboden werd.

Bakkers - en daar had je er veel van in die tijd - werden beoordeeld op de kwaliteit van het door hen gebakken feestbrood. Was ‘ie kwistig of gierig geweest met de krenten? Hoe fijn was de bloem die hij had gebruikt? Krentenweggen waren een informele kwaliteitskeur. Een bakker die er met de pet naar gooiden, verloren geheid klandizie.

Het kan ook nog zo zijn dat het geboortebrood een overblijfsel is van heidense broodoffers, met baksels van deeg verrijkt met kruiden als anijs en kummel. Dat spul schijnt geesten te bezweren. Net zoals knoflook vampieren in bedwang houdt.

Beatrix van Oranje en Caroline van Monaco

Hoe het ook zij: in Twente (en ook Drente en de Achterhoek) werd vastgehouden aan het gebruik. Twente werd in de eerste helft van de vorige eeuw wakker voor de eigen geschiedenis en identiteit. En dat mocht de wereld weten.

Zo trokken er bij de geboorte van prinses Beatrix van Oranje delegaties van de Twentse klootschietvereniging, de Hengelse boerendansers en zo nog wat exponenten van regionale folklore, naar Soestdijk. Elk met een rijkversierde en vooral lange krentenwegge, traditiegetrouw op een plank naar het bordes gedragen. In de hoop dat Bernard of Juliana er het mes in zou zetten.

In 1957 werd er zelfs een krentenwegge van anderhalve meter per vliegtuig naar Monaco vervoerd. Grace Kelly had het leven geschonken aan Prinses Caroline Grimaldi van Monaco. En warempel: Prins Rainier en Prinses Gracia hebben hem aangesneden. Daar is een foto van.

In de jaren 60 van de vorige eeuw, met de groeiende welvaart, de breuk met tradities en de introductie van McDonalds en KFC, raakte krentenwegge in de vergetelheid. Maar inmiddels is ‘ie weer helemaal terug. Twentse krentenwegge staat sinds 2023 op de lijst voor immaterieel werelderfgoed van Unesco. Niet de krentenwegge zelf, die is vergankelijk, maar het gebruik ervan.