Rechter maakt gehakt van gemeente Enschede in ontslagzaak tegen medewerker klachtencommissariaat

De rechter deed eerder deze week uitspraak in een zaak die in september voorkwam. Het verweer van de gemeente bleek al tijdens de rechtszitting zwak en de rechter toonde zich ook toen al kritisch. Dat is geen wonder. De betrokken ambtenaar is slachtoffer geworden van een ambtelijk spel dat ontstond nadat zij kritische noten kraakte in een onderzoeksrapport.

Ambtelijk spel: kritiek dimmen, misstappen verdoezelen

Dat ambtelijke spel diende twee doelen. Allereerst was daar een onderzoek naar veelaanvragers, dat zijn inwoners die meermaals vergeefs bijstand aanvragen. Dat onderzoek vond plaats onder grote politieke druk. Enerzijds omdat het aansloot bij aanzwellende kritiek over de uitvoering van de bijstand in Enschede, anderzijds omdat zowel het onderzoek als het op te leveren rapport lang op zich lieten wachten.

De tweede reden voor dat ambtelijke spel was dat de klachtencommissaris en de leiding van de bijstandsafdeling van de gemeente nauw met elkaar samenwerkten. Te nauw. En oneigenlijk, zo bleek eerder al uit onderzoek van 1Twente. De integriteit van de top van de vakafdeling en het klachtencommissariaat èn de onafhankelijkheid van dat bureau - eveneens een heet politiek hangijzer - waren in het geding.

In het rapport veelaanvragers werden een paar stevige noten gekraakt. Daar was de vakafdeling die verantwoordelijk is voor de afhandeling van bijstandsaanvragen niet blij mee. Het kritische rapport kwam bovenop een extern (en eveneens kritisch) onderzoek van professor Vonk naar de uitvoering van sociale wetten, waaronder de bijstandswet. De top van de vakafdeling deed er alles aan om die kritiek te bezweren. De klachtencommissaris ging daarin mee, zo blijkt uit onderzoek dat 1Twente deed.

Medewerker kreeg de klappen

De medewerker die het onderzoek naar veelaanvragers deed, kreeg de zwarte piet toegespeeld. Ten onrechte, ook dat blijkt uit onderzoek. Eind vorig jaar meldde zij zich ziek. Na die ziekmelding werd zij op non-actief gesteld, kreeg een spreekverbod opgelegd en werd vervolgens voor de rechter gedaagd. De gemeente wilde - ondanks ziekte - ontslag.

Dat ontslag had, zo stelde de gemeente tijdens de zitting in september, twee gronden: de onderzoeker zou niet functioneren en de arbeidsrelatie was dermate verstoord dat herintreding na ziekte niet mogelijk zou zijn.

Niet functioneren? Rechter: 'Onzin!'

De rechter gaat daar in haar uitspraak niet in mee. Van niet functioneren is geen sprake, integendeel. Uit de aangeleverde stukken maakt de rechter op dat de betreffende medewerker al jaren naar volle tevredenheid bijdraagt aan het werk van het Enschedese klachtencommissariaat. Dat blijkt onder meer uit een verklaring van een oud-klachtencommissaris, die de medewerker omschreef als ‘zeer productief, integer en een deskundige klachtenbehandelaar’.

De rechter achtte die verklaring ‘ongetwijfeld juist’ omdat de medewerker in 2019 nog een gratificatie ontving vanwege ‘meer dan uitstekende inzet en daadkracht’ en uit niets blijkt zij niet goed functioneerde. Die discussie, zo concludeert de rechter, ontstond pas nadat het rapport over het onderzoek naar veelaanvragers was opgeleverd.

Rapport veelaanvragers

Dat rapport werd aanvankelijk verspreid door de klachtencommissaris, maar vier maanden later plotseling weer ingetrokken. De klachtencommissaris had heronderzoek gedaan en grove fouten in het onderzoek ontdekt - een bewering die niet klopt.

De rechter stelt vast dat er weliswaar sprake was van een ontwikkeltraject, waarin de onderzoeker zich verder zou kunnen bekwamen in haar vak, maar vindt dat iets anders dan een verbetertraject omdat er sprake zou zijn geweest van onvoldoende functioneren. Dat ontwikkeltraject gold overigens voor alle medewerkers van het klachtencommissariaat, de klachtencommissaris incluis.

Bikkelhard oordeel

Het oordeel over dat traject in het vonnis is bikkelhard: de begeleiding bleef ver onder de maat. Dat gold ook voor de begeleiding bij dat politiek gevoelige onderzoek naar veelaanvragers. Daarin had de klachtencommissaris achter de onderzoeker moeten staan, ook toen er kritiek vanuit de gemeentelijke organisatie kwam, vindt de rechter. Die verwijt de klachtencommissaris haar medewerker in plaats daarvan te zijn afgevallen en geen gebruik te hebben gemaakt van haar onafhankelijke positie.

De rechter gaat in haar uitspraak ook niet mee in het pleidooi van de gemeente dat de arbeidsrelatie te verziekt zou zijn om terugkeer mogelijk te maken. ‘Als er al een verstoorde arbeidsrelatie zou bestaan, dan vloeit dit voort uit de gedragingen van de gemeente, lees de [leidinggevende] - (de klachtencommissaris, red.), met betrekking tot het rapport Veelaanvragers en het vermeende disfunctioneren van [verweerster].’

Na een dienstverband van 27 jaar ziet de rechter geen reden waarom de onderzoeker niet elders binnen de organisatie geplaatst zou kunnen worden. De organisatie telt 1.386 voltijdsplekken, zo rekent de rechter de gemeente voor; daar moet toch een plekje te vinden zijn.

Extern onderzoek naar signalen van angstcultuur

Deze uitspraak van de ontslagzaak die de gemeente aanspande tegen een medewerker van het klachtencommissariaat komt vlak nadat dat de gemeente een onderzoek aankondigde naar signalen over een cultuur van angst op een aantal plekken binnen de ambtelijke organisatie. In dat opzicht is ook deze zaak zo’n signaal.

In de kwestie rond het onderzoek en het rapport veelaanvragers heeft een aantal leidinggevende ambtenaren, onder wie de top van de bijstandsafdeling onder een hoedje gespeeld met de klachtencommissaris, de leidinggevende van de voor het gerecht gedaagde onderzoeker. Daarbij is de gemeenteraad en het bestuur van de stad een rad voor ogen gedraaid. Slachtoffer werd een medewerker wier integriteit en functioneren niet ter discussie staat, met een onberispelijke staat van dienst van 27 jaar.

Vertrouwen in ambtenarij en stadsbestuur

Dat schaadt het functioneren van het klachtencommissariaat, het vertrouwen in een onafhankelijke toets van de uitvoering van sociale wetten en in de leiding van de afdeling die daarvoor verantwoordelijk is. Maar ook het vertrouwen in politiek en bestuur. Daarmee staat niet alleen de dienstverlening aan inwoners op het spel, maar ook hun betrokkenheid bij de publieke zaak.

Iets vergelijkbaars speelt in de zaak Ardesch, waarbij een ondernemer op vergelijkbare wijze werd gemangeld in jarenlange pogingen om misstappen binnen de gemeentelijke organisatie te verdoezelen.

De PVV heeft inmiddels politieke vragen gesteld aan het college over de uitspraak van de rechter.