Briljante scheiders of stiekeme mijders? Nulaanbieders blijven blinde vlek in Hengelo’s afvalbeleid

Een gemiddeld huishouden in Hengelo bracht in 2024 zo’n 24 keer per jaar (twee keer per maand) een zak restafval naar een restafvalverzamelcontainer, blijkt uit de jaarreportage van Twente Milieu. Hoeveel restafval inwoners wegbrengen, wordt geregistreerd via het milieupasje dat daarvoor nodig is. Iedere inwoner rekent per klik af en ontvangt in februari van het nieuwe jaar de afrekening van het gemeentelijke belastingkantoor GBTwente. Wie 24 keer per jaar een zak restafval wegbrengt betaalt daarvoor 1,30 wat in dit geval neerkomt op 31,20 euro. Een tarief dat volgend jaar met 10 procent stijgt. Van die milieupasjes zijn er in Hengelo een kleine veertigduizend uitgegeven. Uit die administratie is dus ook op te maken welke inwoners structureel geen restafval wegbrengen of dat slechts zelden doen.

Rapportage

Zowel de gemeente Hengelo als Twente Milieu hebben op vragen van 1Twente laten weten geen standaard overzicht van nulaanbieders te hebben voor Hengelo. "De informatie over nulaanbieders is geen standaardrapportage die wij paraat hebben. We moeten hier zelf ook even goed in duiken en een zorgvuldige analyse maken", zegt een woordvoerder van Twente Milieu. De gemeente zegt pas te willen reageren op de cijfers zodra de rapportage van afvalinzamelaar Twente Milieu binnen is. Het uitzoeken van deze cijfers duurt naar verwachting nog zeker twee weken.

Raadsvragen

Een woordvoerder van de gemeente Hengelo zegt dat er in het verleden wel naar nulaanbieders is gekeken en verwijst naar raadsvragen die de VVD er vijf jaar geleden over heeft gesteld. Die partij wilde destijds weten hoe het kon dat 2.936 objecten in 2019 geen enkele keer restafval hadden aangeboden. Deze cijfers kwamen uit een overzicht met
het aantal aanslagen van huishoudens voor de variabele afvalstoffenheffing over dat jaar door GBTwente.

In het antwoord aan de VVD zou het college destijds hebben gewezen op een raadsbrief bij het IPR Normag-onderzoek (rapport met analyses en aanbevelingen over het afvalbeleid, red) waarin B en W schreef dat restafval van deze nulaanbieders onder meer terechtkomt bij het pmd.

Variabele kosten afvalstoffenheffing

Uit een beknopt overzicht met cijfers van het gemeentelijk belastingkantoor, opgenomen in de afvalmonitoren van 2021, 2022 en 2023 - blijkt dat het aantal huishoudens dat niets betaalt of minder dan tien euro per jaar kwijt is voor restafval - in 2019 en 2021 in totaal schommelde tussen ruim 7.000 en 8.000 huishoudens. In 2022 en 2023 lag dit aantal rond de 5.000 huishoudens.

Dit betekent dat in de afgelopen jaren gemiddeld zo'n één op de zes huishoudens in Hengelo nauwelijks restafval heeft aangeboden in de ondergrondse verzamelcontainers en dus vrijwel geen variabele kosten maakten voor restafval. Het monitoren van deze groep nulaanbieders die geen of slechts een paar keer per jaar restafval aanbiedt, kan daarom waardevolle inzichten opleveren voor het verbeteren van afvalinzameling en aanpakken van illegale afvaldump.

1Twente heeft vragen gesteld over het huidige aantal nulaanbieders. Zo wil de redactie weten of er sprake is van een stijging en of er een mogelijke relatie bestaat tussen de bijplaatsingen van restafval op straat. Ook wil deze website graag weten of al eens is overwogen om dit fenomeen nauwkeuriger te monitoren en in kaart te brengen in samenwerking met Twente Milieu. Het is nu eenmaal zo dat geen enkel huishouden restafvalloos is. Met andere woorden: restafval van een huishouden moet ergens blijven, hoe klein of groot een huishouden ook is.

Duiden van cijfers

Het doel van het in kaart brengen van nulaanbieders kan zijn om inwoners persoonlijk aan te schrijven of beter voor te lichten. De gemeente laat in een voorlopig antwoord weten dat een rapportage over nulaanbieders niet zomaar een rapportage is waar standaard acties aan gekoppeld kunnen worden of waar eenvoudig beleid op kan worden gemaakt. "We wachten de rapportage van Twente Milieu af en kunnen de cijfers dan beter duiden."

Uit eerder landelijk onderzoek (Rijkswaterstaat, 2019) blijkt dat gemiddeld zo’n twee tot vijf procent van de huishoudens in Nederlandse gemeenten met diftar een nulaanbieder is. Er zijn gemeenten waar dat percentage veel hoger ligt. In Tubbergen en Dinkelland bleek begin 2024 dat daar 15 procent van de huishoudens nulaanbieder is. Deze plattelandsgemeenten deden tussen maart en september 2024 onderzoek naar twee proefgebieden met relatief veel nulaanbieders.

Tussencategorie

De conclusie van de onderzoekers daar was dat de huishoudens in deze twee proefgebieden voor een groot gedeelte goede afvalscheiders waren. De helft bleek minder dan 30 procent vervuiling in hun pmd te hebben, een derde zelfs minder dan 15 procent vervuiling. Een vervuilingspercentage van 15 tot 35 procent valt in de zogenaamde tussencategorie, waarvoor gemeenten een vergoeding krijgen voor recycling. Pmd dat in Hengelo bij laagbouw via minicontainers wordt ingezameld, valt ook in deze categorie met hetzelfde percentage afkeur.

Veel inwoners denken juist goed bezig te zijn met het scheiden van afval, maar weten soms nog steeds niet goed wat er wel of niet bij het pmd mag. Door onjuiste scheiding houden sommige huishoudens weinig of geen restafval over. Er kunnen ook andere verklaarbare redenen zijn waarom een adres als nulaanbieder geregistreerd staat, bijvoorbeeld als het gaat om een eenpersoonshuishouden waarvan de bewoner weinig thuis is. Ook leegstaande panden kunnen als nulaanbieder geregistreerd staan. Huishoudelijk restafval verdwijnt ook in bedrijfsafvalcontainers of worden bij dit soort containers bijgeplaatst.

Huidig aantal nulaanbieders

Hengelo probeert al jaren grip te krijgen op problemen rond vervuild pmd. De inzameling gebeurt sinds september 2024 via zakinzameling op straat in wijken met hoogbouw, maar dat levert veel bijplaatsingen en zwerfafval op. In Hengelo wordt inmiddels ingezet op extra handhaving en betere communicatie over de inzameling van afval. Ook doet Twente Milieu wekelijks een extra ophaalronde om straten schoon te houden.

Die extra ronde heeft een aanzuigende werking op het aanbieden van restafval, bleek deze week uit een brede evaluatie. Vanaf april is er een explosieve stijging van de hoeveelheid restafval dat van straat wordt gehaald. Het is onduidelijk of het aantal nulaanbieders daarmee ook is gestegen in Hengelo, maar het antwoord laat zich wellicht raden.

Het is onduidelijk waar het percentage nulaanbieders hoger is. Stedelijke gebieden en wijken met hoogbouw zijn mogelijk wel extra gevoelig, vooral in gebieden waar mensen met een laag inkomen wonen. Daar kan ontlopen van de kosten een extra motief zijn om afval te dumpen. Ook in buurten met veel studentencomplexen of met veel arbeidsmigranten die de taal niet machtig zijn of onvoldoende kennis hebben over de manier van afvalinzameling, kan het fenomeen mogelijk vaker voorkomen. Hengelo heeft het afgelopen half jaar ingezet op betere communicatie naar inwoners die de Nederlandse taal niet machtig zijn. Zo zijn er speciale informatiekaarten in het Turks, Arabisch en Oekraïens.

Er zijn gemeenten waar het aantal nulaanbieders actief wordt gemonitord om zo ook beter te kunnen handhaven of om huishoudens gerichter van informatie te kunnen voorzien als dat nodig is. Er zijn ook gemeenten die dat niet doen en huiverig zijn om nulaanbieders te monitoren, juist vanwege privacyredenen of door het ontbreken van beleid dat dit mogelijk maakt.

Conclusie

Dat het fenomeen nulaanbieders niet beter wordt gemonitord in Hengelo met het huidige afvalinzamelsysteem lijkt, met de problemen rond vervuild pmd, een gemiste kans. De snelle maatregelen voelen nu als symptoombestrijding, zoals meer inzetten van handhaving en extra rondes maken om pmd en gedumpt restafval van straat te halen. Dat kost achteraf enorm veel geld, waar alle inwoners uiteindelijk voor opdraaien. Door te monitoren welke huishoudens structureel - zelfs jarenlang - nooit restafval aanbieden, kunnen problemen preventiever en gerichter worden aangepakt.