Zo stemden Twentenaren (en hun Duitse buren) bij de Europese Verkiezingen

Geheel in lijn met de Europese gedachte: waarom stoppen met kijken en vergelijken bij de landgrens? De verkiezingen voor het Europese Parlement zijn een uitgelezen moment om het stemgedrag van Nederlanders en Duitsers, die praktisch in hetzelfde gebied wonen, naast elkaar te leggen.

Aartsconservatief vs. draaikonterij

Zeg me waar je woont en ik weet wat je stemt. In Duitsland heeft deze uitspraak nog meer grondslag dan in Nederland. Op de landelijke verkiezingskaart lijkt het land weer verdeeld in 'Oost' en 'West', met in de voormalige DDR vrijwel uitsluitend gemeenten waar het rechtspopulistische Alternative Für Deutschland de grootste werd.

En zo duidelijk is de uitkomst ook in West-Duitsland. Bijvoorbeeld in het Münsterland, dat tegen Twente aan ligt. Sinds jaar en dag wordt daar op het CDU gestemd, de equivalent van wat kennen als het CDA. En hoewel er kleine scheurtjes ontstaan in die hegemonie, zijn de christendemocraten op het platteland tussen Enschede en Münster nog altijd onaantastbaar. Met in sommige dorpen nog altijd meer dan 50 procent van de stemmen.

Schuifbalk: uitslag Europese verkiezingen 2019 vergeleken met 2024

Dat aartsconservatieve stemgedrag komt tot uiting in de verkiezingskaart: alleen in grote stad Münster (waar veel jonge en linksgeoriënteerde studenten wonen) blijft de Grüne - zeg maar het Duitse GroenLinks - het CDU nog voor.

Hoe anders is dat aan de Nederlandse kant van de grens. Zet een aantal verkiezingen op een rij en de draaikonterij is zichtbaar. In 2019 waren het CDA (Europees Parlement) en FvD (Provinciale Staten) de grote winnaars, bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2022 wonnen de lokalen, in 2023 werd BBB veruit de grootste in Overijssel en bij de landelijke verkiezingen eind vorig jaar gingen de stemmen weer naar de PVV en NSC. Op de teleurgestelde kiezer is geen peil te trekken.

Euro-optimisme vs. euroscepsis

En toch lijkt er in vijf jaar tijd niet heel veel veranderd. Oke, het CDA is niet langer de grootste in Twente. Maar de BoerBurgerBeweging is dat in sommige gemeenten wel, met het Nieuw Sociaal Contract als een goede tweede. Omdat BBB en NSC in het Europees Parlement tot dezelfde familie willen behoren als het CDA, de zogeheten Europese Volkspartij, krijgen deze gemeenten dezelfde blauwe kleur in de verkiezingskaart.

In de steden Enschede en Hengelo is het rood van het EU-minnende (GroenLinks-)PvdA nog altijd overheersend. Alleen de PVV komt in een aantal gemeenten 'nieuw' binnen als grootste. Een opkomst van het euroscepsis? Nou, dat is maar net hoe je het bekijkt. Bij de vorige verkiezingen in 2019 kwam de PVV in veel gemeenten nauwelijks boven 3 procent van de stemmen uit. Destijds kreeg het Forum voor Democratie - dat nu juist pleit voor een Nexit, waar de PVV dat niet meer doet - veel stemmen.

Lees verder onder de video

Bovendien: waarschijnlijk zijn veel EU-kritische stemmers ook deze verkiezingen thuisgebleven. Met in grootste stad Enschede bijvoorbeeld een opkomstpercentage dat niet ver boven de 40 procent uitkomt, waar dat vijf jaar geleden zelfs nog 35 procent was. Maar bij lange na niet vergelijkbaar met de bijna 75 procent van de Enschedese stemgerechtigden die bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen kwam opdagen.

Al met al hebben eurokritische partijen qua stemmen netto gewonnen. In het Duitse deel van de Euregio is er ook sprake van een stijging van het euroscepsis. Dat is terug te zien in de winst voor AfD, maar ook de nieuwe partij Bündnis Sandra Wagenknecht van de gelijknamige eurokritische politica die zich afscheidde van Die Linke (het Duitse SP). Beide partijen komen in veel gemeenten in het grensgebied niet in de top 3, maar qua percentages tellen de stemmen wel op.

Onvrede in oude textielsteden

Waar Alternative für Deutschland het wel goed doet zijn de oude textielsteden in de grensregio, waar vaker sprake zal zijn van armoede en daaraan gerelateerde problematiek. In Nordhorn komt AfD op drie binnen met ruim 11 procent van de stemmen en ook in Rheine is de rechtspopulistische partij de Grüne (dat op veel plekken stemmen verloor) voorbij. In Gronau scheelde het zelfs maar 14 (!) stemmen of AfD was zelfs groter geworden dan de sociaaldemocraten van SPD.

Schuifbalk: tweede en derde partij per gemeente in Euregio

De gekozen burgemeester Rainer Doetkotte van Gronau kon een kleine vreugdekreet niet onderdrukken toen hij zag dat de AfD na binnenkomst van het laatste stemlokaal toch naar de derde plaats zakte. Hij was bij een door de Euregio georganiseerde bijeenkomst op de grens in Glanerbrug, waar Nederlanders en Duitsers gezamenlijk naar verkiezingsuitslagen keken. De vreugde en opluchting is er volgens Doetkotte, omdat hij AfD 'een foute' partij vindt. "Die beloven dingen die ze niet waar kunnen maken."

Minder geld

Toch moet Doetkotte toezien hoe steeds meer inwoners van zijn stad klaar zijn met de politiek. De stem voor AfD is daarin te vergelijken met de opkomst van de PVV, Forum voor Democratie en ook BBB in de voorbije jaren in Twente. Een keuze voor de uitdager. In sommige stemlokalen - zoals bij de Gronause voedselbank - werd de AfD zelfs de grootste met meer dan een kwart van de stemmen.

Volgens Doetkotte is het duidelijk dat er meer ontevredenheid is in de samenleving. Hij wijt het aan teloorgang van voorzieningen en het gebrek aan geld bij gemeenten. "Neem bijvoorbeeld de kinderopvang", zegt de burgemeester van Gronau. "Daarvoor krijgen wij geld. Maar het is minder dan wij nodig hebben. Als het niet goed gaat, dan zegt de regering: het is een taak van de gemeente." In dat opzicht verschilt de boodschap van de Duitse burgemeester niet veel met die van zijn collega-bestuurders in Enschede: er moet meer geld bij.