Enschede voorop in strijd tegen het Rijk, gemeenten gaan nu praten over teruggeven van taken

De VNG is de belangenorganisatie van gemeenten. Tijdens de periodieke vergaderingen bespreken lokale bestuurders de problemen en ontwikkelingen op gemeentelijk niveau. Een van die problemen is een fikse bezuiniging die kabinet Rutte IV doorvoerde op het zogeheten Gemeentefonds. Dit is de belangrijkste inkomstenbron waaruit de gemeente geld ontvangt om al dan niet verplichte taken uit te voeren. Vanaf 2026 is de inhoud van het fonds 2,2 miljard minder. Dat jaar is omgedoopt tot 'ravijnjaar', omdat gemeenten vanaf dan opkijken tegen torenhoge tekorten.

Nieuw kabinet, zelfde probleem

Voor Enschede was de bezuiniging de druppel die de emmer deed overlopen. Als fractieleider van Burgerbelangen deed toenmalig raadslid Marc Teutelink in 2019 al een oproep om 'met bussen naar Den Haag' te trekken, als protestactie tegen de tekorten op het Gemeentefonds. Nu hij als wethouder het gemeentelijke huishoudboekje beheert, zegt Teutelink nog altijd 'actiebereid' te zijn.

In december werd in de VNG-vergadering al een voorstel van Enschede aangenomen om de druk op het kabinet op te voeren voor het zoeken naar een oplossing van de tekorten op het Gemeentefonds. Die boodschap is niet aangenomen. Ook niet bij de beoogde regeringspartijen, terwijl daar de hoop wel op gevestigd was. "We hebben het hoofdlijnenakoord (van PVV, VVD, NSC en BBB, red.) bekeken en constateren dat er zelfs een extra korting op een deel van de Rijksgelden wordt doorgevoerd."

Spaarpot gaat leeg

Voor Enschede betekent dit een extra tekort van 7 miljoen euro, bovenop het als bekende tekort van 30 tot 35 miljoen, vanaf 2026. En deze bedragen zijn per jaar. "Dat betekent dat als we niets zouden doen, binnen twee jaar onze spaarpot leeg is", zegt Teutelink bij 1Twente Vandaag. En wat de gemeente wel kan doen? Die mogelijkheden zijn volgens de wethouder beperkt. De tekorten doen zich vooral voor bij jeugdzorg en Wmo. Uitgerekend begrotingsposten waarop de gemeente zelf weinig invloed op heeft.

De gemeente is gebonden aan wetten en regels. Bijvoorbeeld: een huisarts kan bepalen of een kind uit huis wordt geplaatst, een dure vorm van jeugdzorg. De gemeente is dan niet meer dan de pinautomaat. En dat betekent dat bezuinigen op posten die wel beïnvloedbaar zijn eigenlijk de enige oplossing is om het huishoudboekje in controle te houden. Maar die bezuinigingen hebben wel direct gevolgen voor inwoners.

Taken teruggeven...

Teutelink begrijpt niet waarom er in politiek Den Haag zo weinig aandacht is voor de financiële positie van gemeenten. De afgelopen jaren heeft Enschede weliswaar meer geld ontvangen van het Rijk dan vooraf rekening mee was gehouden, maar dat is volgens de wethouder geen oplossing. "Dit zijn eenmalige meevallers, omdat wij bijvoorbeeld de opvang van Oekraïners veel goedkoper kunnen uitvoeren omdat we een eigen pand gebruiken." Maar op basis van eenmalige meevallers, die vooraf nog niet bekend zijn, kan je geen structurele tekorten in de begroting dekken.

Vrijdagmiddag was er een extra ledenvergadering van de VNG vanwege het hoofdlijnenakkoord. Nu er geen gehoor is uit Den Haag heeft Marc Teutelink vrijdagmiddag bij de VNG opgeroepen voor een volgende stap richting het Rijk vanwege de naderende tekorten. "Het is tijd dat we gesprekken gaan voeren om taken terug te geven." Dat houdt in dat de VNG het gesprek aangaat met het Rijk om bijvoorbeeld jeugdzorg (of een andere taak) weer landelijk uit te voeren.

...en anders meer autonomie

Maar de vraag is of er bereidheid is in Den Haag. En als gemeente kan je niet zomaar zeggen: vanaf vandaag voeren we geen jeugdzorg meer uit. "Daarom is de tweede lijn die bewandelen het aanpassen van wetten en regels", aldus Teutelink. In zijn motie wordt daarom ook opgeroepen om te onderhandelen over meer beleidsvrijheid en autonomie voor gemeenten bij het uitvoeren van de verplichte taken. Zo wordt het wellicht mogelijk om meer te bezuinigen op posten waar de tekorten zich voordoen.

De motie van Teutelink - die de appreciatie kreeg van het bestuur van de VNG - is met een bijna unanieme meerderheid van stemmen aangenomen. De wethouder laat weten heel blij te zijn met de steun vanuit het hele land en kijkt uit naar de uitkomsten van de gesprekken.