In Depot: Oldenzaal in de tweede atlas ooit gemaakt
Oldenzaal staat in de tweede atlas die ooit is gemaakt. Opmerkelijk is dat het daarbij gaat om een kaart uit 1594 van de Nederlanden in de Romeinse tijd, ver daarvoor. Collectiebeheerder Edwin Plokker haalt een mythe onderuit.
Cartografie was een volkomen nieuwe tak van sport, toen Arbaham Ortelius besloot een kaart te maken van de Lage Landen ten tijde van de Romeinen. Satelietbeelden waren niet eens een toekomstdroom, alle waarnemingen en ideeën over de wereld werden gebaseerd op veldwaarnemingen en verhalen. Dat cartografen er nogal eens naast zaten, is geen wonder.
Ortelius maakte deze kaart zelf
De meeste kaarten uit de periode waarin Ortelius - en diens illustere tijd- en vakgenoot Gerardus Mercator - werkte, waren een samenvoeging van door anderen verzamelde gegevens en projecties. Dat geldt niet voor de kaart uit de collectie van De MuseumFabriek: die is door Ortelius zelf gemaakt. Op basis van welke bronnen precies: we hebben geen idee.
Tubanti en het Tanfanatempetje
Voor Tukkers het meest opmerkelijk is dat Ortelius hun vermeende voorvaderen vermeldde: de stam van de Tubanti. Gesitueerd in de omgeving van Oldenzaal of, liever gezegd, de Tankenberg. Ortelius tekende het Tanfanatempeltje in op zijn kaart. Behalve de Tubanti vermeldde hij ook de stam van de Marsi.
Veldslag tegen de Romeinen
Geen toeval en in lijn met de geschiedschrijving. In 14 na Christus leverden die Marsi, een germanenstam, een veldslag met de Romeinse veldheer Germanicus. Zij delfden het onderspit, waarna het tempeltje van Tanfana, hun vurchtbaarheidsgodin, werd vernietigd. Een inscriptie op het huidige Tanfanatempeltje getuigt er van. Tot zover de geschiedenis zoals beschreven door Tacitus, die de kronieken van Romeinse zegetochten bijhield.
Cartografie en Ortelius
In de tweede heft van de 16e eeuw ontstond er een grote behoefte aan betrouwbare kaarten. Nederlanders en Belgen zwierven in galjoenen over de hele wereld en dan is het handig om een beetje te weten waar je zit. Dat leidde tot een nieuwe ontwikkeling in de cartografie, waarbij gebruik werd gemaakt van steeds betere technieken om land-en zeekaarten te maken.
Mercator en Ortelius zijn de bekendste cartografen uit die tijd. De laatste wordt beschouwd als de uitvinder van de atlas.
Die Tacitus had het bij het rechte eind, zo bevestigt de hedendaagse wetenschap. Zij het dat hij enigszins overdreef waar het gaat om de enorme tegenstand die de Marsi aan de dag legden om de overwinning nog wat glorieuzer voor te stellen dan hij werkelijk was.
Maar Ortelius zat er - sorry, Oldenzaal - glorieus naast. Er heeft nooit een ander tempeltje op de Tankenberg gestaan dan het huidige exemplaar, gebouwd in 1844. Die Marsi leefden tussen de Lippe en de Roer, in het huidige Ruhrgebied.
