Pathmos en Vredestein, hedendaagse haakjes bij een klassieke Enschedese 1 mei-viering

De kantine van de Tubanters loopt aardig vol. Een man of vijftig, zestig misschien. Redelijk gemêleerd als het om leeftijd gaat. Plaatselijke PvdA’ers, SP’ers en een enkele GroenLinkser. Alleen van de eerste actieve lokale politici, maar dat komt ook omdat de SP-fractie in de gemeenteraad onlangs brak met de partij. En GroenLinks is sinds kort dan wel stevig verloofd met de PvdA, maar komt niet voort uit die arbeidersbeweging.

Rood

Aan de muur hangen vlaggen met 1 mei-viering erop. Rode vlaggen, uiteraard. Een beamer projecteert een poster waarop arbeiders staan afgebeeld in een stijl uit vervlogen tijden. Eronder de tekst: sociale strijd. In de zaal zit een meneer met een rood petje: FNV is actie. Een enkeling heeft iets roods aangetrokken, maar dat kan ook toeval zijn.

Het zijn PvdA-coryfeeën die het gehoor voorhouden waar die arbeidersbeweging van destijds voor streed en waarom die strijd niet ten einde is. En deze dag meer dan nostalgie of traditie.

Pathmos

Narda Teke-Bozkurt, fractievoorzitter van de lokale afdeling van de Partij van de Arbeid en onlangs gekozen tot Vrouw van het Jaar in Twente, refereert aan haar afkomst. Vader en moeder waren productiemedewerkers. Geen grote woorden, wel grote daden, is haar typering. Niets mis met arbeidersschap, maar het is wel belangrijk dat dat gewaardeerd wordt. Dat was het adagium.

Zijzelf is een ‘stapelaar’, iemand die diploma’s stapelt. Van vmbo naar mbo, hbo en universiteit. Nu is ze, behalve fractievoorzitter, sociaal-advocaat. Ze behartigt onder meer de belangen van een dikke honderd gedupeerden van het Toeslagenschandaal. En dan trekt ze een lijn naar Pathmos, hèt icoon van de Enschedese arbeiderswijken.

Vorig jaar zomer werd de wijk getroffen door hevige regenval. Tientallen huizen werden ontruimd, onbewoonbaar geworden door overgestroomde riolen. Gezinnen werden tijdelijk elders ondergebracht, een periode van onzekerheid volgde. Onlangs werd bekend dat zestig gezinnen definitief niet terug kunnen.

Apollo-Vredestein

Teke-Bozkurt sprak een heel aantal van hen en constateerde dat de onvrede over al die onzekerheid niet van na de overstroming is. Die was er al daarvoor. “Mensen voelen zich onzichtbaar, niet gezien, niet gewaardeerd.” Het probleem: beleid, een systeem dat mensen buitensluit. De hele strijd van de arbeidersklasse om zeggenschap en vrijheid van destijds ten spijt. “Vrijheid zonder bestaanszekerheid is geen vrijheid. Er is niets mis met die mensen, er is iets mis met het systeem.”

Volgend jaar staan vijfhonderd medewerkers van Apollo-Vredestein op straat. Weer een klassiek Enschedees bedrijf dat de poorten sluit, net als een halve eeuw geleden de textielfabrieken. “Een teken aan de wand”, noemt Teke-Bozkurt het. “Economie gaat boven mensen. Het zijn steeds dezelfde mensen die de zwaarste lasten dragen.” Een dame in de zaal reageert: “Het kapitaal regeert!” Taal van toen, maar wat haar betreft nog even actueel.

Drie generaties verheffing

Dick Buursink was raadslid, fractievoorzitter, wethouder en gedeputeerde voor datzelfde PvdA. Hij is een generatie ouder dan Teke-Bozkurt, maar ook hij refereert aan zijn familiegeschiedenis. Opa was textielarbeider rond de vorige eeuwwisseling. Enschede werd geregeerd door fabrieksmagnaten, arbeiders hadden niets in te brengen. Als ze de energie al hadden gehad.

De stad was vuil, de huizen waren vochtig, de werkdagen lang, de lonen karig. Als de wind in de verkeerde hoek stond, bleven de waslijnen achter de afdakwoninkjes leeg. Zestig tot tachtig uur per week, zes dagen lang, een dagloon van een gulden. En ook de kinderen stonden tussen de weefgetouwen. “De werkman was werktuig.”

Het is, zo betoogde hij, de vrucht van de arbeidersbeweging dat drie generaties later een arbeidersjongen het tot wethouder kon schoppen. Maar er is een nieuwe onderklasse ontstaan, mensen die net als de oude Buursink weinig of niets in te brengen hebben. “Dus blijf kritisch”, hield hij de 1 mei-vierders voor. “Blijf activistisch, blijf strijden tegen onrecht, ga demonstreren als dat moet.”

Bezuinigingen van 30 miljoen

De viering in het clubgebouw van een van de oudste voetbalverenigingen van het land (de negende) wordt afgesloten met De Internationale, het lied dat iedere sociaaldemocraat, socialist en communist ter wereld kent. Merlijn Dewasme, die de avond muzikaal omlijst, hoort daar niet bij maar kent de akkoorden wel. Het begin is aarzelend, na een paar regels wordt het iets robuuster maar helemaal los komt het niet.

De PvdA heeft de komende maanden - met GroenLinks - alle kans om die 127 jaar oude strijd van de onderste klasse opnieuw handjes en voetjes te geven. Met de gemeenteraadsverkiezingen van 2026 voor de boeg moet Enschede 30 miljoen bezuinigen. Het politieke gesprek daarover begint deze maand, voor de zomer moeten er knopen worden doorgehakt.

De vraag is welke dat zullen zijn. En wat er voor de mensen die het ècht nodig hebben overblijft.