Enschede gaat dit jaar 880 miljoen euro uitgeven (en hier gaat het naartoe)

Hoe breng je alle ruim 880 miljoen aan inkomsten en uitgaven van de gemeente in kaart? In feite staat dit precies in de jaarlijkse begroting – het huishoudboekje – beschreven. Of dat overzichtelijk is, dat is een ander verhaal. De geldstromen van Enschede zijn namelijk verdeeld over allerlei taken die kriskras door verschillende programma's lopen. In de onderstaande figuur doen we een poging om wat orde te scheppen. Om het overzicht een beetje te bewaren, is er gekozen voor algemene beleidsthema’s.

Het sociaal domein had bijvoorbeeld verder verdeeld kunnen worden onder tientallen kleinere potjes, waaronder huishoudelijke hulp, beschermd wonen, pleegzorg enzovoort, maar dat komt de overzichtelijkheid niet ten goede. Dat kan sowieso wat lastig zijn op een smartphone, dus is het aan te raden om de grafiek op een groter scherm te bekijken of apart te openen via deze link.

Waar gaat dat geld naartoe?

In de grafiek is het geld uit de inkomstenbronnen van de gemeente verdeeld over negen zogeheten ‘programma’s’. Denk aan Volksgezondheid & Milieu, Economische Zaken of Veiligheid. Vervolgens worden de uitgaven verder verdeeld over in totaal 41 bestemmingen. Om het wat makkelijker te maken zetten we de grootste kostenposten alvast op een rij.

1. Inkomensregelingen (129 miljoen). Oftewel: uitkeringen. Vooral de bijstandsuitkeringen, maar ook de IOAW, IOAZ, BBZ, schuldhulpverlening en armoederegelingen vallen hieronder.

2. WMO (126 miljoen). Als er iets een breed begrip is, dan is dat de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Hieronder vallen alle kosten voor huishoudelijke hulp, beschermd wonen, de daklozenopvang, dagbesteding en maatwerkvoorzieningen (hulpmiddelen en vervoer).

3. Overhead (87 miljoen). Tien procent van de totale begroting, omgerekend zo’n 540 euro per inwoner, gaat in Enschede op aan overhead. Hieronder vallen de loonkosten van alle leidinggevenden in de ambtelijke organisatie, de afdelingen Financiën, P&O, Inkoop en Juridische Zaken, de ambtelijke ondersteuning van het college van B&W en het archief.
Let op: Inbegrepen zijn de kosten à 13 miljoen van Losser, voor wie Enschede de taken uitvoert. Niet in begrepen zijn álle personele kosten. Die vallen, net als het wagenpark en digitale infrastructuur onder de apparaatkosten, samen zo'n 155 miljoen euro.

4. Jeugdzorg (86 miljoen). Alle kosten die voortvloeien uit de jeugdzorg, waaronder pleegzorg en dagbesteding,

5. Participatie (40 miljoen). Officieel heet dit potje ‘Samenkracht en burgerparticipatie’. Denk aan ondersteuning voor mantelzorgers en vrijwilligers, welzijnswerk, buurthuizen, kinderopvang, inburgering, noodopvang asielzoekers en LHBTI-beleid.

Waar komt al dat geld vandaan?

Als je bijna 900 miljoen euro wil uitgeven, dan moet dat geld ook ergens vandaan komen. Op de Klokkenplas achter het stadhuis groeit geen geldboom, dus krijgt de gemeente geld van anderen. Grofweg zijn de inkomsten te verdelen in drie groepen: geoormerkte gelden, doelbelastingen en algemene middelen.

Geoormerkte gelden zijn subsidies of bijdragen – vaak van andere overheden – die maar voor één taak zijn bedoeld. Behalve de bijstandsgelden gaat het vaak om co-financiering. Het is bijvoorbeeld gebruikelijk dat de gemeente de helft meebetaald aan een fietssnelweg en de rest wordt aangevuld door de provincie. Ook om woningbouwprojecten van de grond te krijgen zijn er zulke subsidies.

Hoe zit dat met belastingen?

Een belangrijke inkomstenbron van de gemeente zijn de lokale lasten. Maar liefst 133 miljoen euro gaan alle huishoudens, organisaties en ook bezoekers van Enschede dit jaar samen opbrengen, maar het is maar beperkt mogelijk om te zeggen waar dit geld precies naartoe gaat. Dat komt omdat slechts een klein gedeelte van de belastingen een zogeheten doelbelasting is.

De afvalstoffenheffing (inzamelen en verwerken huisvuil), rioolheffing (riolering, klimaatadaptatie, stadsbeken) en leges voor vergunningen en (reis)producten bij de publieksbalie mogen niet hoger zijn dan de totale kosten ervan. Lager wel, dan moet er gewoon bijgepast worden.

De rest van de lokale lasten (62 miljoen) gaat naar de pot met algemene middelen. Dat geld mag overal aan uitgegeven worden. Hieronder vallen bijvoorbeeld de ozb-inkomsten, parkeergelden en de toeristenbelasting. Maar ook de hondenbelasting, dat maar voor een minimaal deel wordt besteed aan het onderhouden van hondenveldjes.

Aan de knoppen draaien

Als de gemeente zijn takenpakket wil vergroten of meer regels wil invoeren, betekent dat in feite meer overheid. Die kosten kunnen eigenlijk maar op twee manieren betaald worden: via (hogere) belastingen of door hetzelfde bedrag te bezuinigen/schrappen op andere taken. Omdat een deel van de gemeentelijke gelden geoormerkt is, wordt dan gekeken naar de algemene middelen. Aan die knoppen kan gedraaid worden.

Dat wordt grotendeels gevoed door het Gemeentefonds, een Rijksbijdrage die op basis van tal van factoren geld over alle gemeenten verdeeld. Uiteindelijk is ook dit belastinggeld van alle Nederlandse belastingplichtigen. Dat geld is wel aan een taak toegeschreven (zoals Wmo), maar mag als de gemeente dat goedkoper kan uitvoeren ook aan andere zaken worden besteed.

Andere onderdelen van de algemene middelen in Enschede zijn opbrengsten uit grondverkoop, beleggingen, geld dat uit spaarpotjes is gehaald en een bijdrage van de gemeente Losser voor het uitvoeren van ambtelijke taken.