In Depot - De pinksterkroon: van verbod naar exclusief Bornse folklore
Eén keer per jaar - met Pinksteren - en op nog maar een plek in het land dansen in het wit geklede pinksterbruidjes door de straten en onder de pinksterkroon, centraal in het dorp. Ooit dansten zij door heel Twente, in de Achterhoek, in Friesland en op de Wadden. Nu alleen nog in Borne.
De oudste verwijzingen naar het gebruik dateren van 1670 en hangen samen met een verbod. De pinksterkroon mocht niet meer. Dat had alles te maken met drank - en dan vooral het misbruik en de gevolgen die dat had.
‘Teveel zoete wijn’?
Die zeventiende-eeuwse pinksterkroon, die met Pinksteren in de straten en op de pleinen hing, was als de slagboom voor een tolhuis: wie eronderdoor ging, moest een borrel drinken. Het leidde tot openbare dronkenschap, liederlijkheid en een verbod.
Wat de oorsprong van die pinksterkroon en de dansende pinksterbruidjes is, is in nevelen gehuld. Een link met het christelijke feest van de uitstorting van de Heilige Geest lijkt er niet te zijn. Of het moeten de onverstaanbare klanken zijn die de leerlingen van Christus voortbrachten, waardoor omstanders dachten dat zij ‘teveel zoete wijn’ hadden gehad.
Eieren, centen en snoepgoed
Na dat verbod in 1670 bleef het een tijdlang stil, tot het gebruik toch weer opdook. Met in het wit geklede meisjes die dansend en zingend langs de deuren gingen en om eieren en centen vroegen. Nog steeds een soort tol, maar een stuk onschuldiger.
Tegenwoordig krijgen de meisjes (en inmiddels ook wat jongens) vooral snoepgoed in handen gedrukt.
Vruchtbaarheid
In de MuseumFabriek wordt een oude pinksterkroon bewaard, een gevalletje huisvlijt van (standaard) uitgeblazen eieren, buizen en papier-maché. Van oorsprong waren het van klaprozen gevlochten kronen (of kransen, ook dat kwam voor).
Zowel die kroon als de bruidjes zijn naar alle waarschijnlijkheid een overblijfsel van Germaanse, heidense feesten en tradities waarmee het einde van de winter en de kou werd gevierd. En het aanbrekende seizoen van vruchtbaarheid. Overigens zie je aan die museumkroon inmiddels wel af wat nog veel meer voor klaprozen geldt: ook zo'n symbool voor een nieuw begin is vergankelijk.
Het lied bij de dans: ‘Rosa’
Daar komen de mooie Pinksterbruidjes aan,
ze zijn zo heel mooi aangedaan,
geef wat, hou wat,
volgend jaar is er weer wat.
Rosa, Rosa, bloemen op je hoed, alle mooie meisjes zijn zo goed.
Rosa, wil je dansen, dansen, dansen, Rosa, wil je dansen, dansen, jawel.
Rosa, Rosa, bloemen op je hoed, alle mooie meisjes zijn zo goed.
Rosa, wil je kiezen, kiezen, kiezen, Rosa, wil je kiezen, kiezen, jawel.
Het jaarfeest in Borne is inmiddels immaterieel cultureel erfgoed.
De tekst van het lied ‘Rosa’ is afkomstig van de website van de Folkloregroep Borne, waar je meer informatie over het gebruik vindt.
