Toeslagenschandaal: Enschede ruimt, zo goed dat kan, de bende op die het Rijk veroorzaakte
En het eind is nog lang niet in zicht. Enschede heeft een taskforce in het leven geroepen die slachtoffers van het Toeslagenschandaal in de stad bijstaat. Zo goed dat kan. Maandagavond gaf verantwoordelijk wethouder Arjan Kampman de gemeenteraad een ‘heads up’.
Zo is dat ook afgesproken met die raad: eens in het kwartaal wordt de volksvertegenwoordiging bijgepraat. Over de cijfers, de aanpak, de verhalen (tussen de regels door) en de hobbels. Die laatste, zo blijkt uit de presentatie van maandagavond, liggen toch vooral op de route tussen Enschede en Den Haag.
Vertrouwen herstellen
Dit is het beeld. Enschede doet zijn stinkende best om gedupeerden van hèt schandaal van de afgelopen jaren te vinden en te helpen. Een dappere poging om het geknakte vertrouwen bij hen - en de deuk in het vertrouwen bij de rest van de bevolking - in ‘de overheid’ te herstellen. Je kunt ook zeggen: Den Haag heeft er, met de Belastingdienst en de rechterlijke macht, een bende van gemaakt. Het lokale bestuur mag het oplossen.
En dat oplossen lukt maar ten dele. Dat ligt niet aan de gemeente, maar aan de reikwijdte van de gemeentelijk invloed. Die toeslagen zijn rijksregelingen. Ook de hulppakketten die zijn klaargezet nadat het schandaal werd erkend, zijn in Den Haag geregeld. En het uitdelen ervan gaat traag. Heel traag.
Waar de gemeente wèl over gaat
Wat wèl tot de gemeentelijke mogelijkheden behoort? Zoeken naar gedupeerden. Hen oproepen zich te melden. In crisissituaties doorverwijzen. Zorgen dat gas, licht en water niet worden afgesloten (of weer worden aangesloten). Zorg voor kinderen en gezinnen in problemen. De nodige financiële bijdragen voor kinderen regelen. Huur- en bijstandsschulden stopzetten. Bij andere schulden hulp regelen via de Stadsbank of een andere hulpinstantie.
Dat is waar de gemeente over gaat en dat gebeurt dan ook, zo bleek maandagavond.
Knelpunten
Maar in de ondersteuning van haar inwoners die door de mangel van de Belastingdienst zijn gehaald, loopt de gemeente ook tegen knelpunten aan. Knelpunten waar de gemeentelijke arm te kort is. Zo is er nog altijd geen zicht op het totaal aantal kinderen in de stad dat als gevolg van het schandaal uit huis is geplaatst. Die informatie is er wel, maar de gemeente beschikt er niet over.
De Belastingdienst gaf tot voor kort alle namen door van mensen die zich rechtstreeks bij hen meldden. Dat gebeurt inmiddels alleen nog als inwoners aangeven dat zij hulp van de gemeente willen. De Enschedese taskforce voor Toeslagenslachtoffers betreurt dat. Vooral omdat blijkt dat mensen lang niet altijd weten welke hulp zij kunnen krijgen. En soms is die op zijn minst erg welkom. Of simpelweg broodnodig. Maar pro-actief contact opnemen om dat te checken, gaat nu niet meer.
De cijfers - voor zover nu bekend
In Enschede wonen 381 mogelijk gedupeerden van het Toeslagenschandaal. De gemeente begeleidt er 121. In drie gevallen zijn er kinderen uit huis geplaatst. Het werkelijke aantal is onbekend.
Van 34 mensen is de bijstandsschuld die zij opliepen kwijtgescholden (ruim 186.600 euro in totaal). Datzelfde geldt voor de gemeentelijke belastingenschulden van 58 Enschedeërs (bijna een halve ton in totaal).
Bij 74 inwoners met schuld is op de pauzeknop gedrukt. Dat moratorium is van Rijkswege inmiddels beëindigd, maar waar het om bijstandsschuld gaat, houdt Enschede die knop voorlopig ingedrukt.
Een paar slachtoffers zitten - net over de grens - in het buitenland, gevlucht voor hun schuldeisers. Die vallen op dit moment buiten de boot, maar zijn wel gedupeerd. Anderen hebben van de 30.000 euro, bedoeld om het aangedane leed te verzachten, schulden afgelost. Schulden die kwijtgescholden kunnen worden. De uren die advocaten kwijt zijn aan hun hulp aan toeslagen-slachtoffers staan in geen enkele verhouding tot de vergoeding die zij daar voor krijgen.
Trage Haagse molens
Maar de grootste grief is misschien wel de traagheid van die Haagse molens. Enschedeërs die zich melden bij de gemeente, worden meteen ook aangemeld in Den Haag. Om een beroep te kunnen doen op hulp, moeten zij erkend worden als slachtoffer. Alleen dat al duurt maanden. Los van de praktische gevolgen is die erkenning - eindelijk, na jaren onrecht - van enorm belang.
In april bleek dat slachtoffers - bewindslieden spreken liever van ‘gedupeerden’ - inmiddels drie jaar op hun dossier moeten wachten. Dat is: drie jaar voordat je weet waarom je überhaupt gedupeerd werd, drie jaar voordat je kunt beoordelen of de compensatie daarvoor een beetje klopt met het berokkende leed. Drie jaar voordat je dat eventueel aan kunt vechten. En, als je dat zou doen, nog eens - zeg het maar hoe lang - voordat je recht is gedaan.
Wethouder en ondersteunende ambtenaren hebben dan desgevraagd ook geen idee hoe lang dit - ook voor de gemeente - nog gaat duren. Gedupeerden kunnen zich, onder druk van de Tweede Kamer, nog tot eind 2023 aanmelden. De CWS (Commissie Werkelijke Schade), de club die namens het Rijk de dweil in deze affaire hanteert, hoopt tegen die tijd in staat te zijn de termijnen van aanvragen, beoordelingen en bezwaren te kunnen halen.
Zwarte lijsten en ‘institutioneel’ racisme
Tot slot: de gemeente onderzoekt of de het de Belastingdienst geconstateerde racisme (de institutionele vorm) mogelijk ook is doorgedrongen tot Enschedese burelen. “Niet omdat we daar aanwijzingen voor hebben”, hield wethouder Kampman de gemeenteraad voor, “maar ik wil het zeker weten.”
De zwarte lijsten die de Belastingdienst hanteerde, op basis waarvan die dienst ‘fraudeurs’ opspoorde zijn niet in het bezit van de gemeente. Op die lijsten staan namen van mensen die door de Belastingdienst zijn 'aangepakt', mensen die nu alle hulp allicht goed kunnen gebruiken.
Enschedeërs die zijn gemangeld door het toeslagensysteem van de Belastingdienst en in problemen zijn gekomen, kunnen zich melden via de gemeentelijke website.
