Gevaar, trauma’s en geen hulp: Enschede staat stil bij eerste na-oorlogse vredesmissie in Libanon

Het is 1978. Israël valt Zuid-Libanon binnen om aanslagen van de PLO te stoppen. Het leidde tot een oorlog en felle internationale kritiek. De VN-Veiligheidsraad sommeert het Israëlische leger zich terug te trekken. Die aftocht wordt begeleid door een internationale vredesmacht - UNIFIL - die daarna de rust en stabiliteit in de regio moet bewaken.

Nog geen veteranenzorg

Het is de eerste grootschalige vredesmissie waaraan Nederlandse militairen deelnemen. In totaal zijn dat er tussen 1979 en 1983 negenduizend. De strijdende partijen uit elkaar houden, de Libanese regering helpen bij het herstel van gezag, waar dat kan de bevolking helpen. Dat is het idee. De praktijk blijkt weerbarstig. Dutchbatters worden regelmatig zelf onder vuur genomen en daar zijn zij niet op voorbereid.

In 1983 blaast Dutchbatt de aftocht. Negen militairen sneuvelden, zo’n tien procent keerde getraumatiseerd terug. Maar van zorg voor veteranen was in die jaren nog geen sprake.

‘In dienst van de vrede’

“We kregen na een jaar een telefoontje van Defensie: hoe het ging. Dat was het.” Aan het woord is Charles Borst, die als dienstplichtige in 1982 deel uitmaakte van Dutchbatt in Libanon. Hijzelf kon antwoorden dat het hem goed ging; hij hield geen mentale problemen aan de uitzending over. Maar dat was voor een aantal van zijn dienstmakkers wel anders. Handvatten voor het geval het niet oké ging, waren er nog niet.

Eind vorig jaar verscheen de documentaire ‘In dienst van de vrede’, die volgens Borst een getrouw en accuraat beeld geeft van die missie in Libanon. De trailer van die docu eindigt met de woorden: “Met de Libanon-veteranen hebben we eigenlijk hetzelfde gedaan als met de veteranen uit Indië.” Dat zegt zo’n beetje alles: je moest het zelf weer zien te rooien in de burgermaatschappij, ook als je PTSS had.

Prijskaartje van vrede en veiligheid

Er is veel veranderd. Het besef dat in een oorlog waanzin de norm is en mensen beschadigd raken, is gegroeid. Defensie neemt de zorg voor veteranen inmiddels serieus. Veteranendag is daar een voorbeeld van. Het biedt een ontmoetingsmoment voor militairen, die vaak alleen met lotgenoten hun ervaringen kunnen delen. “Je hebt aan een half woord genoeg.”

Maar het is ook een voor de rest van het land een moment om even stil te staan bij het prijskaartje van vrede en veiligheid. UNIFIL zit nog steeds in Libanon. Gebeurtenissen in Oekraïne, Gaza en Iran drukken ons dagelijks met de neus op de werkelijkheid: de wereld is er niet stabieler op geworden.

Los van alle politieke discussie: het zijn mannen en vrouwen zoals iedere ander die de prijs betalen. Militairen en de bewoners van de gebieden waar conflicten worden uitgevochten waaraan zij part noch deel hebben.

Borst keerde in 2020 terug naar Libanon. Hij ontmoette daar jonge mannen, knapen nog, van zestien, zeventien jaar die foto’s op hun mobieltje lieten zien van de Nederlandse bases van destijds. “Jullie gingen normaal met ons om”, was de verklaring. “Jullie hielpen ons.” Die jongens waren destijds nog niet geboren. Dutchbatt heeft geen blijvende vrede gebracht, maar kennelijk wel iets nagelaten.