Enschede maakt miljoenen aan bezuinigingen bekend: klappen bij speeltuinen, evenementen en Sportaal

Het is al enige tijd al hens aan denk in het stadhuis. Door een bezuiniging van het Rijk op het Gemeentefonds komt er vanaf volgend jaar minder geld via de belangrijkste inkomstenbron van gemeenten binnen. 2026 wordt in bestuurlijk Nederland dan ook wel het 'ravijnjaar' genoemd. Te meer omdat ook de kosten van jeugdzorg de afgelopen jaren de pan uit rijzen en de gevolgen van inflatie steeds meer voelbaar worden in de vorm van loon- en prijsstijgingen.

Maar het Rijk heeft toch gecompenseerd?

Het kabinet is eerder dit jaar gezwicht voor de lobby van Nederlandse gemeenten. Althans, zo wil het verhaal. Er is in ieder geval water bij de wijn gedaan. De bezuiniging van 2,3 miljard euro op het Gemeentefonds (in het geval van Enschede omgerekend circa 23 miljoen) is deels teruggedraaid. Ook krijgen gemeenten extra geld om de tekorten binnen de jeugdzorg op te vangen.

En toch staat er in de zogeheten Zomernota (de financiële doorkijk naar komende jaren) onder de streep een structurele bezuiniging die oploopt tot 22,5 miljoen euro in 2029. Waarom is dat dan nog nodig? "Omdat die verlichting vanuit het Rijk er vooral in de eerste jaren is", legt Ralph Meijers, zeg maar de financieel specialist bij de gemeente Enschede, uit. "Een deel van die bezuiniging op het Gemeentefonds staat nog steeds overeind. En we krijgen de komende twee jaar dan wel extra geld voor jeugdzorg, maar daarna wordt de taakstelling (bezuiniging, red.) op jeugdzorggelden verhoogd van 1 miljard naar 1,8 miljard."

De 47 maatregelen van Vedder

En met een oplopende vraag naar jeugdzorg is dat een flinke uitdaging. De gemeente Enschede heeft eerder aangegeven geen wachtlijsten te willen, dus moet de oplossing worden gezocht in andere uitgavenbeperkende maatregelen. En omdat dat vanwege wettelijke verplichtingen nog niet zo makkelijk is - een gemeente mag veel (zware en dure) jeugdzorgtrajecten simpelweg niet weigeren - moet je creatief zijn.

Zo zijn de '47 maatregelen van Vedder' in het leven geroepen. Wethouder Harmjan Vedder (ChristenUnie) presenteerde onlangs zijn plan om de aanspraak op jeugdzorg te verminderen. In de lijst met 47 maatregelen wordt bijvoorbeeld bij lichte zorgvragen de oplossing gezocht in opvoedtips, wordt jeugdzorg vaker op scholen aangeboden en wordt er minder ingezet op uithuisplaatsingen.

Dit moet al met al tot 7,2 miljoen euro aan bezuinigingen kunnen leiden, is de gedachte. Daar wordt de komende jaren 1,6 miljoen euro als 'zekerheid' bij opgeteld. Kanttekening is dat een deel van de maatregelen van wethouder Vedder valt of staat met de (vrijwillige) inzet van doorverwijzers (zoals huisartsen) en de jeugdzorgsector zelf. En dan is het realiseren van bijna een kwart van de mogelijke bezuiniging nog altijd een flinke klus.

Eigen organisatie en creatief boekhouden

De begrotingspost met wellicht de grootste taakstelling is de ambtelijke organisatie zelf. Al is dit niet zozeer een aparte post; het zit overal in verweven. Als een gemeente taken afstoot, horen daar automatisch ambtenaren bij. Zo is het de bedoeling dat er komende jaren van 50 fte afscheid wordt genomen. "Via natuurlijk verloop en met begeleiding van werk naar werk", aldus wethouder Marc Teutelink (BBE). Netto zou deze inkrimping neerkomen op 30 fte, want er worden ook nieuwe mensen aangenomen voor andere taken, zoals het op orde maken van het gemeentearchief.

Door 'toekomstgericht organiseren' moet er ook nog eens worden bespaard in de ambtelijke organisatie. Dat is zo vaag als dat het klinkt. De gedachte is dat processen door digitalisering en het gebruik van kunstmatige intelligentie (AI) sneller en/of minder duur worden. Maar ook door minder inhuur van (dure) externe medewerkers.

Het college verwacht daarnaast meer dan 6 ton extra aan 'gegarandeerd dividend' vanuit de afvalverbrandingscentrale Twence. En ook wordt er wat 'creatieve boekhouding' toegepast om financiële gaten te vullen. Zo wordt de afschrijvingstermijn van schoolgebouwen verlengd van veertig naar vijftig jaar (dus wordt de jaarlijkse afschrijving lager), wordt op voorhand gerekend op compensatie vanuit het landelijke BTW-fonds, is alvast rekening gehouden met een extra rijksbijdrage voor jeugdzorg vanaf 2028 en wordt ook een extra overschot op Beschermd Wonen bij voorbaat ingeboekt.

Lang financieel-technisch verhaal kort: alleen al de bovengenoemde vier boekhoudkundige trucs leveren bijna 11 miljoen euro aan structurele bezuinigingen/invullingen op.

Speeltuinen zijn de klos

En dan springt de Stichting Enschedese Speeltuinen (SES) er tussenuit. De organisatie die verantwoordelijk is voor het beheer van 18 speeltuinen krijgt dit jaar nog 1 miljoen euro, maar dat bedrag wordt vanaf 2028 gehalveerd als het aan het college ligt. Dat kan niet zonder gevolgen blijven, al zijn deze nog niet concreet. "Dat is iets dat we komend jaar ook met de SES willen bespreken", aldus wethouder Teutelink.

Er moet rekening mee worden gehouden dat er enkele SES-speeltuinen zullen verdwijnen, zodat er inkomsten kunnen worden gegenereerd door de grond voor woningbouw in te zetten. Dit zal dan wel personele gevolgen hebben, aangezien bij speeltuinen veel mensen met een arbeidsbeperking hun plek hebben gevonden. Teutelink: "Maar ook het onderbrengen van de speeltuinen bij een andere organisatie (denk aan Sportaal, red.) is een onderzoeksrichting."

Kleine bedragen, niet zonder gevolgen

Het venijn zit misschien dus wel in de 'kleine bedragen' die tot bezuinigingen gerekend mogen worden. Sportbedrijf Sportaal krijgt zelf ook te maken met een bezuiniging van 5 ton vanaf 2027, maar de concrete gevolgen worden nog in kaart gebracht. Het evenementenbudget, waar eind 2023 nog extra geld voor is gereserveerd, wordt nu weer met 235.000 euro gekort. Daardoor zal voor incidentele beeldbepalende evenementen (zoals 'The Passion') geen geld meer zijn.

Omdat taken bij de gemeente en Enschede Promotie door elkaar lopen, wordt op citymarketing 2 ton bezuinigd. Ook subsidies voor het discriminatiemeldpunt van Vizier, de juridische begeleiding voor gezinshereniging voor statushouders, Slachtofferhulp NL en de aanvulling op de bijstand voor jongeren tot 21 jaar worden verlaagd. Vier posten die samen optellen tot 280.000 euro.

Druk op de nieuwe coalitie?

Het is goed gebruik dat de laatste zomernota/begroting voorafgaand aan de verkiezingen 'beleidsarm' is. Dat betekent dat het college dan geen nieuwe voorstellen doet die over meerdere jaren geld vragen, zodat de beoogde coalitie daar in het nieuwe jaar zelf mee aan de slag kan. Noodzakelijke bezuinigingen moeten natuurlijk wel worden ingevuld. De vraag is in hoeverre deze zomernota geen druk legt op de partijen die na de gemeenteraadsverkiezingen op 18 maart aan een coalitie gaan bouwen.

Er worden immers nogal wat aannames gedaan voor wat betreft nog in te vullen bezuinigingen en het blijft altijd de vraag of dat lukt. Zo werden in november nog besparingen op de uitgaven voor (bijzondere) bijstand aangekondigd, maar worden deze nu weer teruggedraaid omdat ze onhaalbaar blijken. 'Met dit pakket onstaat op termijn ook ruimte voor de nieuwe raadsperiode voor eigen acccenten', staat in de inleiding van de zomernota. 'Mits alle voorgenomen maatregelen daadwerkelijk worden gerealiseerd.'

"Maar we leggen juist geen druk op de nieuwe coalitie", zegt Marc Teutelink. "Integendeel, we hebben heel gerichte en verstandige keuzes gemaakt en laten een solide basis achter." Op gebied van jeugdzorg zijn er financiële onzekerheden, erkent hij, maar financieel specialist Ralph Meijers vult aan dat er met een verwacht overschot van 10 miljoen euro in 2029 ook genoeg ruimte is gehouden voor een tegenvaller hier of daar.

De zomernota wordt de komende weken besproken in de Enschedese politiek. In de laatste raadsvergadering voor het zomerreces staat het onderwerp op de agenda voor besluitvorming. Dat zal zijn op maandag 7 juli.