Wist je dat de opa van Gerard Reve een Enschedese textielarbeider was?

‘Door het Stof’ is een productie van het Wilminktheater over dat Enschedese textielverleden. Belicht vanuit het perspectief van de arbeiders en de textielbaronnen, arm en rijk. Met als centrale figuur Alphons Ariëns, de priester die tussen die twee werelden laveerde om verbetering te brengen in het lot van de arbeidersklasse. Het magazine dat maandag uitkwam draagt dan ook zijn naam.

Opa in het hol van de leeuw

Behalve een introductie van de theaterproductie, de cast en het verhaal, dist het digi-blad ook een aantal historische verhalen op. Waaronder dat van de grootvader van dè Gerard (van het) Reve, Hendrik. Het is armoe troef in het huis van Van het Reve. Hendrik schnabbelt wat bij als kelner in de Groote Sociëteit. Zeg: het hol van de leeuw. Daar, aan de Langestraat, roken de textielmagnaten en bestuurders hun sigaren, keuvelend over hoe de stad geregeerd moet worden.

Hendrik is katholiek. Maar zijn kinderen, waaronder Gerard senior, de vader van het beroemdste stel broers uit de Nederlandse literair wereld Gerard en Karel, heeft hij naar de openbare school gestuurd. Dat bevalt priester Ariëns niets; dat is een man met een groot sociaal, maar toch vooral katholiek hart.

Als Ariëns aan komt zetten met de armenkleding van de kloosterschool, heeft moeder Van het Reve er tabak van. Het kruisbeeld wordt van de muur gehaald en maakt plaats voor een portret van Domela Nieuwenhuis, de schrik van alles wat fabrikant en stadsbestuurder is.

De slager van Atjeh en de burgervader

Eén van die stadsbestuurders is burgemeester Tjeerd van der Zee. De voorganger van een van de meest spraakmakende burgervaders van de stad, Edo Bergsma. Van der Zee krijgt het vol voor zijn bestuurlijke kiezen: arbeiders nemen de omstandigheden in de fabrieken niet langer en de ene na de andere stakingsgolf overspoelt de stad.

Maar daar weet deze Eerste Burger wel raad mee: bij opstootjes gaat hij met getrokken sabel de politie vooruit om de orde in zijn stad te herstellen. Hij vocht in Indië in zijn jonge jaren, inlanders noemen hem nog altijd de slager van Atjeh. Hem maken ze hier in Enschede de pis niet lauw.

De kanttekening bij een zaligverklaring

Natuurlijk: dat magazine staat stijf van reclame voor die theatervoorstelling, ‘Door het Stof’. Komt dat zien, komt dat zien. En met dat verhaal over het Enschedese textielverleden slaat het een wel erg uitgesleten pad in. Maar toch. Met verhalen als deze krijgt zo’n voorstelling onverwachts kleur op de wangen. Ze zijn historisch en ze zitten tjokvol ingrediënten die theater nodig heeft: tegenstellingen, drama, strijd, herkenning en verrassing.

Er mag dan wel een proces van zaligverklaring voor Ariëns zijn gestart, hij was allesbehalve alleen maar heilig. Dat één van de grootste Nederlandse schrijvers Enschedese roots heeft of dat je een eeuw geleden een voorganger van Roelof Bleker met getrokken sabel tegenover je kon treffen, ik wist het niet. Voor de goede orde: Bleker is burgemeester, geen slager.