Verlies en veerkracht - deel 4 van het reisverslag ‘van Twente tot Oekraïne’

‘Drie dagen later werd ons huis vernield’. ‘Ons huis heeft twee dagen gebrand’. ‘Mijn oma is doodgeschoten’. Maar ook: ‘We begonnen met het maken van camouflagenetten’. ‘Iedereen leeft nog, dus we hebben geen grote verliezen geleden’. ‘Het puin moet weggehaald worden en er moet een noodwoning komen, het overige kan ik zelf’. Uit die woorden, vaak uit dezelfde mond, klinken beide: verlies en veerkracht.

Cijfers

Recente cijfers (februari van dit jaar) liegen er niet om. Bijna 1,5 miljoen huizen beschadigd, een derde daarvan vernield, 50 miljard dollar schade. Bijna 30.500 burgerslachtoffers, waaronder 10.500 dodelijke (587 kinderen). Dagelijks raken 42 burgers gewond of sterven, de helft van hen ver achter het front. 14 miljoen Oekraïners ontvluchtten huis en haard. Volgens een uitgebreid onderzoek van de Kyiv Independent heeft 70 procent van alle Oekraïners familieleden of vrienden met ervaringen aan het front.

Alleen dat laatste cijfer is redelijk nauwkeurig. De rest ook, maar die cijfers zijn gebaseerd op registraties, op wat bekend is. De werkelijke aantallen liggen beduidend hoger, maar het zal nog geruime tijd duren voordat die balans echt is opgemaakt.

Oekraïners zijn geen Italianen

Twee jaar na de Russische invasie van Oekraïne behoeft het geen betoog dat de verliezen enorm zijn. En dat de impact daarvan verder reikt dan levens en materieel verlies; die doet zich ook mentaal voelen. Het is een generalisatie, maar dat zie je bij Oekraïners niet meteen; het zijn geen Italianen. Maar je leest het in hun ogen, in de uitdrukking op hun gezicht, in trillende of verkrampte vingers als ze hun verhaal doen.

Wat je daarin ook leest is iets onverzettelijks, iets onverstoorbaars bijna. Dat viel al op in gesprekken met Oekraïense studenten in Enschede, een paar dagen na 24 februari 2022. Die indruk is in de ontmoetingen en gesprekken in het land zelf niet veranderd. Natuurlijk, je moet verder, ook met verlies. Toch maken de veerkracht en het praktische activisme van doodgewone mensen die iets abnormaals overkomt indruk. Van lijdzaamheid geen spoor.

Het vuur van de revolutie

Misschien heeft dat te maken met het nog verse vuur van een revolutie die draaide om vrijheid en identiteit. Oekraïne werd onafhankelijk in 1991, met tal van staten die lang deel uitmaakten van de Sovjet Unie. De jonge natie herondekte haar taal, de eigen geschiedenis en cultuur. In de winter van 2013 en 2014 vochten honderdduizenden op Maidan, het centrale plein in Kyiv, tegen milities en oproerpolitie om democratie.

Het leidde tot de val van het Kremlin-gezinde regime van Janoekovitch, destijds president. En tot de Russische annexatie van de Krim, de Donbas en Loehansk.

Een vrijheid die niet vanzelfsprekend is

Om maar aan te geven: Oekraïners weten wat het is om te moeten vechten voor wat in het Westen al drie generaties vanzelfsprekend is. Zo vanzelfsprekend dat leiders en burgers steeds makkelijker de bijl aan de wortels van recht, vrijheid en democratie lijken te leggen.

Het contrast met de strijdbaarheid van het Oekraïense volk is hoe dan ook even inspirerend als groot.

In de Enschedese bibliotheek (Centrum) is vier weken lang een expositie te zien van foto’s die Soepenberg en Bergboer maakten tijdens hun reis. Daar draait ook de nieuwste aflevering van dit vierdelige reisverslag.

Meer zien en lezen over de oorlog in Oekraïne en Twente? Kijk eens in het dossier op de website van 1Twente.

Deze publicatie kwam mede tot stand met een bijdrage van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.