Polaroidfotograaf David van ’t Veen: gestolde schoonheid in (bijna) pastel

Dat markante van Van ’t Veen zat ‘m onder meer in de eigenzinnigheid waarmee hij zijn werk benaderde. Dwars tegen de heersende moraal in, compromisloos als het ging om het onderwerp waarmee hij te gemakkelijk in een hokje werd geduwd: geheel of gedeeltelijk naakte vrouwen. Daar werd - natuurlijk - schande van gesproken. Maar wie zijn polaroids goed bekijkt, bespeurt ondeugd, ontegenzeggelijke erotiek, maar niets dat plat is.

Een klassiek onderwerp

“Je kunt daar heel ingewikkeld over doen, maar ik vind het nou eenmaal mooi”, zei Van ’t Veen er zelf over. “Het is een klassiek onderwerp. Ga maar eens kijken wat er in musea hangt.” De fotograaf begon met penseel en waterverf, maar legde zich in 1979 toe op fotografie nadat hij een oogaandoening kreeg en aquarelleren niet meer ging.

Van ’t Veen deed het omgekeerde van wat schilders aan het begin van ‘zijn’ eeuw deden, die stiekem foto’s naschilderden: hij maakte voor zijn studiowerk een schets van de compositie die hij in gedachten had en bootste die zo goed mogelijk na. Of hij gebruikte zo’n klassiek museumstuk als inspiratiebron; een van de polaroids in de expositie doet in elk geval sterk denken aan Picasso’s ‘blauw naakt’.

De magie van Polaroid

Polaroid, destijds (en nu opnieuw) in Enschede gevestigd, leverde de unieke eigenschappen die Van ’t Veen zocht: diepe kleuren, die toch wat ingetogen en omfloerst blijven, en bladscherpe lijnen. De rest - compositie, licht en schaduw - was aan hem. De Enschedeër schoot meer dan 30.000 platen, schatten curatoren Tjabele Heier en Ben Loman.

Niet alleen die (half)naakten maar ook het andere werk ademen een bijna mystieke, tijdloze sfeer. Een beetje van Polaroid, veel van Van ’t Veen: “Je ontneemt de erotiek elke opdringerigheid en blijft buiten de gevarenzone.” De vrouwen op zijn prenten poseren volstrekt ongedwongen, waarmee eigenlijk alles is gezegd: die kwetsbaarheid kan alleen als een fotograaf respect heeft voor zijn onderwerp.

30.000 platen

Maar Van ’t Veen fotografeerde veel meer dan alleen vrouwelijk schoon. Enschedese straatjes, zomaar wat auto’s, een fiets tegen aan lantaarnpaal of een verlaten strand ‘in het wild’. Of een compositie van een rode jas naast een grote witte plastic fles. De magie van polaroidkleur en het spel van licht en donker dat Van ’t Veen ermee speelt, blijven.

Dat lichtspel blijkt in de meeste gevallen louter daglicht te zijn. Alleen zo nu en dan werd er nog een andere lichtbron aan de compositie toegevoegd. Van ’t Veen werkte op straat of in zijn studio, die gevestigd was in ‘De Ark’, een voormalig schoolgebouw aan de Enschedese Knalhutteweg.

Die studio was bij vlagen een zoete inval voor vrienden en kennissen uit een brede kring kunstenaars, onder wie Bennie Jolink en zijn kornuiten. Jolink en Van ’t Veen waren vrienden. De Enschedeër maakte onder meer de polaroid van Normaal die diende als cover voor het album H.A.L.V.U. (1991). Overigens beschouwde Van ’t Veen zich niet als kunstenaar. “Dat vind ik een rotwoord. Vakman is beter.”

Die 30.000 platen van Van ’t Veen zaten jaren opgeborgen in dozen; het heeft Heier en Loman een jaar gekost om er een selectie uit te destilleren. Let wel: de collectie kwam tot stand in het pre-digitale tijdperk, waarin fotografen per definitie een stuk zuiniger waren met hun materiaal. Film - en zeker Polaroid - was duur.

Testfotograaf

Dat Van ’t Veen desondanks zoveel werk naliet heeft, naast zijn gedrevenheid, te maken met zijn relatie met Polaroid. De van oorsprong Amerikaanse instant-fotofabriek ontwikkelde voortdurend kant-en-klaar-fotopapier met nieuwe emulsies en technieken. Dat moest getest worden. De Enschedese vestiging voorzag Van ’t Veen van materiaal, met name nieuwe producten waarmee hij naar hartelust kon experimenteren.

Zo'n honderd platen uit die nalatenschap hangen nu in een galerie. Dat is bijna ironisch; Van ’t Veen bezag de wereld van kunstminnaars met argwaan en hield liever afstand. 'In de meeste galeries komt niemand', prijkt er op een van de muren van Objektief. Het is een citaat van Van 't Veen. “Maar ik weet vrij zeker dat hij het stiekem prachtig had gevonden”, zegt Loman, zelf fotograaf, die zijn Enschedese vakgenoot goed heeft gekend.