Minister van Justitie moet 24 archiefdozen over de Vuurwerkramp openbaar maken

De Raad van State deed woensdagochtend uitspraak in een zaak die was aangespannen door Bakker. De oud-vuurwerkhandelaar had de documenten twee jaar geleden opgevraagd met een beroep op de Wet Openbaarheid van Bestuur (Wob). Tot op heden waren hem die stukken geweigerd. De Raad van State bepaalde dat de minister van Justitie en Veiligheid binnen een maand een beslissing moet nemen over Bakker's verzoek.

'De klap van Culemborg'

De ‘Klap van Culemborg’ vond plaats op 14 februari 1991. Op die dag vloog een buiten die plaats gevestigd vuurwerkbedrijf in de lucht. Een ramp die veel gelijkenis vertoont met de ramp in Enschede, ruim negen jaar later. De schade in Culemborg was aanzienlijk geringer - er vielen 2 doden en een kleine 30 gewonden - maar ook daar lag, net als in Enschede, legaal vuurwerk opgeslagen.

Aanbevelingen na ‘Culemborg’ nooit opgevolgd

Dat vuurwerk in opslag z’n klap kon veroorzaken, was voorafgaand aan Culemborg niet bekend. De exacte oorzaak van die Culemborgse klap is nooit officieel vastgesteld, wel concludeerde onder meer TNO daarna dat er veel strengere eisen gesteld moesten worden aan productie en opslag van vuurwerk.

Die aanbevelingen zijn nooit opgevolgd. Rapporten verdwenen in bureaulades, met de kennis die Culemborg had opgeleverd werd niets gedaan. Bijna tien jaar later ging het in Enschede opnieuw mis.

Onderzoek naar het waarom

Het onderzoek door de Enschedese en Nijmeegse universiteiten richt zich op de vraag hoe dat heeft kunnen gebeuren. Aanleiding voor die vraag is met name een vuistdik rapport van oud-Europarlementariër Paul van Buiten, die onder meer concludeerde dat overheidsinstanties en inspecties niet van Culemborg hebben geleerd, waarmee de rode loper voor een herhaling van een dergelijke ramp uitgerold bleef.

Dat rapport lag voor aan onder meer de Tweede Kamer, die unaniem besloot om onderzoek te doen naar de vraag waar het misging in overheidsland.

Beslissing over vrijgeven van documenten met dwangsom

De Raad van State heeft de minister nu opgedragen om een beslissing te nemen over het vrijgeven van 24 dozen met archiefstukken over Culemborg en Enschede. Bakker heeft om die stukken gevraagd, maar de minister en haar voorganger hebben twee jaar lang geweigerd om die vrij te geven. Ondanks vier formele Wob-verzoeken daartoe (inmiddels is de Wet Openbaarheid Bestuur - de Wob - vervangen door de Wet Open Overheid - de Woo).

Komt de minister niet op tijd over de brug, dan moet het Rijk een dwangsom betalen die kan oplopen tot maximaal 15.000 euro.

De vraag naar verantwoordelijkheid

“Deze stukken hadden moeten worden ingebracht in de stafzaak”, zegt Bakker in een reactie. Bakker en Willy Pater destijds werden deels verantwoordelijk gehouden voor de Enschedese Vuurwerkramp en veroordeeld tot een jaar gevangenisstraf. Het falen van brandweer, overheden en inspecties is in onderzoeken naar de ramp wel aangeraakt, maar nooit concreet benoemd.

Dat betekent dat er ook nooit consequenties aan dat falen zijn verbonden. Tot een paar jaar geleden was het bestaan van de stukken die Bakker opvroeg niet bekend. Ze lagen opgeborgen bij Binnenlandse Zaken.

Relevantie voor onderzoek door UT

De documenten waarover de beoogd VVD-lijsttrekker en demissionair minister Yesilgöz nu, gedwongen door de Raad van State, moet beslissen, werpen naar alle waarschijnlijkheid meer licht op die rol en verantwoordelijkheid van overheden en instanties. Als dat zo is, hadden ze van belang kunnen zijn bij de afweging van verantwoordelijkheden die de rechter destijds maakte in de strafzaak tegen Bakker en Pater.

Maar daarmee zijn die documenten ook relevant voor de bestuurskundigen en veiligheidsexperts die nu onderzoek doen naar die kwestie. Anders gezegd: de kans is groot dat op dit moment opnieuw niet alle informatie in dat onderzoek wordt meegenomen.

Ook in het geval de minister het vrijgeven van documenten ‘afkoopt’ door betaling van die dwangsom van 15.000 euro, zet Bakker zijn verzoek daartoe door, zo laat hij weten.