Almelo strijdt samen met Twentse gemeenten tegen mensenhandel: "Een enorme maatschappelijke schade"

Gedwongen prostitutie of verplicht werken in de drugsproductie. Fungeren als geldezel of een gedwongen hennepplantage in huis. Het zijn slechts een aantal voorbeelden van mensenhandel. Voorbeelden die zich ook afspelen in Twentse steden en dorpen.

“Mensenhandel is een verzamelnaam voor situaties waarin iemand onder dwang dingen moet doen waar iemand anders aan verdient”, legt Ilse Sanders, procesmanager bij Kenniscentrum Mensenhandel Twente uit. “Niet te verwarren met mensensmokkel, het illegaal vervoeren van mensen naar een ander land.”

De gevolgen van mensenhandel zijn groot. “De impact voor een slachtoffer is enorm, maar de begeleidingskosten en specialistische zorgkosten leveren ook een enorme maatschappelijke schade op”, zo zegt Arjen Gerritsen, burgemeester van Almelo, op 23 mei in een raadsvergadering.

Gemeenten zijn sinds 2022 verplicht om een ‘aanpak mensenhandel’ te hebben. Omdat mensenhandel zich niet binnen de gemeentegrenzen beperkt bundelden de 14 Twentse gemeenten hun krachten. In 2021 werd het Kenniscentrum Mensenhandel Twente opgericht. Het Kenniscentrum zet in op preventie, signalering en ondersteuning van slachtoffers, verdachten en daders. Daarmee is Twente voorloper in Nederland. “Wij zijn het enige kenniscentrum op het gebied van mensenhandel.”

Vier vormen van mensenhandel

Mensenhandel kent verschillende vormen. “We kennen seksuele uitbuiting zoals gedwongen prostitutie of webcamseks. Slachtoffers die bijvoorbeeld fungeren als geldezel of gedwongen worden tot het plegen van overvallen vallen onder criminele uitbuiting”, legt Sanders uit.

Naast seksuele en criminele uitbuiting is er ook arbeidsuitbuiting, waarin mensen in zeer slechte omstandigheden en arbeidsvoorwaarden moeten werken. “Dat zijn niet alleen arbeidsmigranten, daar zitten ook Nederlandse werknemers tussen.” De vierde vorm van mensenhandel is gedwongen orgaanhandel en draagmoederschap. “Dit hebben wij in Twente gelukkig nog niet gezien.”

Meeste gevallen van seksuele uitbuiting

In totaal kwamen er in 2022 bij het Kenniscentrum 126 meldingen binnen van signalen, vermoedens en concrete situaties van mensenhandel. Met 71 meldingen komt seksuele uitbuiting daarin het meeste voor, gevolgd door criminele uitbuiting met 25 meldingen. De overige meldingen hadden betrekking op arbeidsuitbuiting en moderne slavernij of vermoedens daarvan.

Er werden 101 vrouwen, 22 mannen en 3 transgenders slachtoffer of een vermoedelijk slachtoffer van mensenhandel in Twente. De gemiddelde leeftijd van de slachtoffers is 25 jaar.

In twintig gevallen moest er een veilige plek worden gezocht. “Dat kan een opvangplek in een andere gemeente of regio zijn, maar ook een safehouse of een vrouwenopvang valt daaronder”, vertelt Sanders. De Twentse cijfers komen overeen met landelijke bevindingen. “Het is niet dat er in Twente hele andere problematiek speelt dan in de rest van het land.”

Risicogroepen

Volgens Sanders kan iedereen slachtoffer worden, maar lopen sommige groepen extra risico. “Er zijn factoren die mensen kwetsbaar maken, zoals een licht verstandelijke beperking, de afwezigheid van een sociaal netwerk of het niet spreken van de taal. Voor jongeren geldt dat zij door hun leeftijd sowieso kwetsbaar zijn.” Het Kenniscentrum geeft specifiek voorlichting aan deze groepen en zet campagnes op om mensen bewust te maken van het feit dat er ook in Twente sprake is van mensenhandel.

Dat aandacht nodig is om uitbuiting te voorkomen, blijkt onder andere uit de raadsvergadering op 23 mei waarin burgemeester Arjen Gerritsen vertelt over een situatie in Huize Alexandra, een opvanglocatie waar veelal Oekraïense vrouwen worden gehuisvest. “In de eerste periode dat wij Oekraïense vluchtelingen in onze gemeente huisvestten, hebben onze beveiligers gezien dat er mensen opgehaald werden aan de poort en aan het einde van de dag teruggebracht werden. Daarbij bestond het vermoeden dat er sprake was van arbeidsuitbuiting. Daar is toen op geïntervenieerd en dat is daarmee tot een einde gebracht.”

Over wat daar precies is gebeurd, laat de burgemeester via een woordvoerder weten: “Het betrof in dit specifieke geval een poging om iemand zwart te laten werken.” De woordvoerder zegt dat er in dit geval dus geen sprake was van arbeidsuitbuiting, maar dat de burgemeester hiermee duidelijk wil maken ‘dat er goed wordt toegezien op wat er gebeurt met de mensen die als vluchtelingen aan onze zorg zijn toevertrouwd.’

Procesmanager Sanders vult aan dat zwart werken niet meteen betekent dat het om arbeidsuitbuiting gaat. “Er zit een verschil tussen wat men in de volksmond uitbuiting noemt en wat uitbuiting strafrechtelijk inhoudt.”

Dat betekent niet dat deze groep vluchtelingen geen extra aandacht behoeft. “Meteen vanaf de komst van Oekraïense vluchtelingen is er actief ingezet op voorlichting over mensenhandel aan de vluchtelingen enerzijds en aan de medewerkers van de opvanglocaties anderzijds”, laat de woordvoerder van de gemeente weten. “Er is nauwe afstemming tussen betrokken partijen. Mocht er concrete aanleiding zijn, bijvoorbeeld wanneer mensen geen paspoort meer hebben, wordt er opgeschaald. Bovendien worden alle uitzendbureaus die banen aanbieden vooraf gecheckt.”

Oplopende cijfers

Omdat het Kenniscentrum nog maar kort bestaat is het volgens Sanders moeilijk om de cijfers te duiden. Eerder werden de cijfers bijgehouden door CoMensha, het landelijk coördinatiecentrum tegen mensenhandel. “Maar daar zijn geen cijfers op regionaal niveau, waardoor we dus geen nulmeting hebben.” Het is de verwachting dat het aantal casussen zal toenemen. “Dat de cijfers oplopen, betekent niet meteen dat er meer sprake is van uitbuiting, maar doordat de bewustwording van mensenhandel groeit, wordt er meer gesignaleerd.”

Professionals die met mogelijke slachtoffers of daders werken, maar ook mensen die zelf hulp nodig hebben of vermoeden dat iemand anders hulp nodig heeft, kunnen zich melden bij het Kenniscentrum. Ook de daders zelf. “Soms start iets vrijwillig, maar zodra je één keer ja hebt gezegd, zit je in de fuik. Wij kunnen dan helpen.”

Door het geven van voorlichting hoopt Sanders dat mensen de signalen rondom mensenhandel gaan oppikken. “We herkennen het nog niet altijd, maar het is wel degelijk in onze Twentse dorpen en steden aanwezig. Alleen met een goede registratie kunnen we effectief beleid voeren en nieuwe slachtoffers voorkomen.”