Verhalen over de vergeten staking: 'We doen de deur niet op slot, hij zal maar terugkomen'
"Mijn grootvader werkte in 1943 als ingenieur bij Stork. Hij is tijdens de April-meistaking opgepakt, verhoord en afgevoerd naar de bossen van Twickel. Tot op de dag van vandaag is hij vermist." Dat is de reden dat Brita Röhl nu voorzitter is van de Stichting Landelijke Herdenking April-meistakingen 1943. Ze doet haar verhaal, samen met Hans Morssinkhof en Hans de Gruil, in de april-editie van Hengeloos Peil, vanavond (donderdag 20 april, 22.00 uur) op tv bij 1Twente.
Frits Loep
Brita Röhls opa was Frits Loep. "Of hij bij de voorbereidingen van de staking betrokken is geweest? Dat is gissen, dat is raden. Wanneer ik voor het eerst van z'n verhaal hoorde? In elk geval niet als jong meisje. Over dat soort dingen werd niet gepraat. Dat was sowieso de houding na de oorlog: schouders eronder, vooruitkijken en nergens over praten. Ik leerde het verhaal druppelsgewijs kennen en terugkijkende kan ik wel stellen dat het mij gevormd heeft."
Ze huivert bij de gedachte aan hoe het toen gegaan is: "Mijn moeder werd als meisje van 11 uit de klas gehaald door de huishoudster, op straat zag ze aanplakbiljetten met haar vader en de tekst 'ter dood veroordeeld' en thuis was haar moeder helemaal overstuur. Ze kreeg alleen een enveloppe met de spullen uit zijn zakken. Daarmee kon ze het doen."
'Vergeten'
Uiteindelijk is de Amsterdamse een van de landelijke gezichten van de herdenking geworden. Samen met de in Glanerbrug geboren schrijver en televisiemaker Erik Dijkstra en de oud-Hengelose schrijver/historicus Hans Morssinkhof. Laatstgenoemde is eveneens bestuurslid van de stichting waarvan Röhl voorzitter is en eveneens te gast in Hengeloos Peil.
Brita Röhl over hun eerste kennismaking: "Dat was tijdens de herdenking vijf jaar geleden in de Waterstaatskerk. De staking werd heel lang 'de vergeten staking' genoemd. Toen ik vijf jaar geleden aanwezig was bij de door Hans georganiseerde herdenking in Hengelo heeft het mij gemotiveerd om dat stempel 'vergeten' eraf te krijgen."
Hans Morssinkhof hoorde voor het eerst van de staking via z'n oudere zus: "Bij de vijftigste herdenking van de bevrijding nam ze van school een boekje mee met een verhaal over die staking. Ik was 10 jaar en gloeide van trots toen ik las over een grote opstand die in Hengelo begonnen was. Tot ik las dat die mislukt was! Pas jaren later kwam ik erachter wat het belang van deze opstand was geweest. Hij was niet mislukt, maar betekende juist een kentering in de oorlog."
'Niet spontaan ontstaan'
Heel lang leefde de gedachte dat de staking spontaan zou zijn ontstaan. Dat wil er bij Morssinkhof niet in: "Ik denk dat er van tevoren een netwerk is aangelegd. Men wist niet wanneer-ie zou uitbreken, maar wel dát-ie zou uitbreken. Toen in Hengelo het besluit was genomen, was het voor telefoniste Femy Efftink en haar collega's het sein om bedrijven in het land, waarmee Stork zaken deed, te gaan bellen."
De vermissing van Frits Loep destijds zorgde niet alleen voor onnoemelijk veel verdriet, maar leverde ook praktische problemen op, vertelt Brita Röhl: "Mijn moeder, die elf was toen haar vader verdween, wilde trouwen met mijn vader, maar dat kon niet, want er was geen overlijdensakte. Die had je destijds nog nodig. Pas 25 jaar na z'n dood kreeg ze het papiertje en konden ze in het huwelijksbootje stappen."
Hans de Gruil
Hans de Gruil is coördinator van het lokaal comité April-meistakingen 1943. In Hengelo en omgeving worden een kleine vijftig verschillende evenementen gehouden, die samenhangen met dit verhaal. De Gruil hoopt hiermee vooral ook jonge mensen te bereiken. "Het gaat mij om bewustwording. Dat jong en oud zich bewust wordt van het feit dat hun opa's of overgrootvaders er mogelijk bij betrokken waren. Dat moeten er heel veel zijn, immers drieduizend mensen uit heel Twente werkten toen in de fabrieken van Stork."
184 doden
Röhl benadrukt het belang van herdenken: "184 Mensen zijn er omgekomen. Mensen met ouders, broers, zussen, opa's, oma's. Het heeft impact gehad op talloze gezinnen en nog steeds werkt het door. Van generatie op generatie. Er zijn verhalen van 'we doen de achterdeur niet op slot, want hij zal maar terugkomen' of 'we dekken de tafel met ook een bord voor hem, want stel hij komt terug'. Mensen bleven decennialang hoop houden."
Omdat deze opstand groter was dan de bekendere Februaristaking van 1941 en een keerpunt betekende in de oorlog vinden Röhl en Morssinkhof dat er meer aandacht moet zijn voor de April-meistaking. Vanaf nu zal er in elk geval jaarlijks herdacht gaan worden. Niet alleen in Hengelo, maar in alle steden en dorpen waar mensen opstonden tegen de Duitse bezetter.
Bekijk het hele gesprek met Röhl, Morssinkhof en De Gruil in de video hierboven. Of kijk vanavond om 22.00 uur of zondagmorgen om 11.00 uur naar Hengeloos Peil op tv: Ziggo digitaal: kanaal 40 / KPN, Telfort, Xs4all: kanaal 1317 en 1428 / Tweak: kanaal 276
VIDEO | Bijzondere plekken
Schrijver en historicus Marco Krijnsen kent alle bijzondere plekken die iets met het begin van de April-meistaking te maken hebben. Hij nam 1Twente al verhalend mee langs die plekken:
Gerelateerd
