Voor het eerst sinds de Winterswijkse schrijfster Johanna Reiss (86) in New York woont, is ze bang dat ze niet veilig is. Sinds de schietpartij in de synagoge in Pittsburgh, eind vorige maand, durft ze bijna de straat niet meer op.
Ze is klein van stuk, maar als het nodig is heeft ze een grote mond. Nu is Johanna Reiss - schrijfster van De Schuilplaats over de periode dat ze als meisje in Usselo ondergedoken zat - de moed in de schoenen gezakt. Dit is de grootste antisemitische daad sinds het bestaan van de Verenigde Staten", zegt ze aan de telefoon in haar appartement op Manhattan. Ze doelt op de aanslag op de synagoge in Pittsburgh, op 27 oktober, tijdens de sjabbatdienst. Elf mensen kwamen om, zes raakten gewond. De dader had antisemitische motieven.
Hoe Johanna zich die dag voelde, omschrijft ze in een open brief aan de New York Times. 'De avond van de schietpartij was er vlak bij mijn huis een wake. Ik moest daarheen, vertelde ik mijzelf. Ik moest deel uitmaken van de groep mensen die dezelfde schok en pijn voelden als ik. Ik deed mijn jas aan, muts op en sjaal om en liep naar de deur. Maar wat als een andere griezel mij op straat zou zien en zou denken: die vrouw ziet eruit als een Jood? Zij had al jaren geleden al dood moeten zijn. Hoe kan het dat zij nog bestaat? Ik heb mijn jas uitgedaan, sjaal en muts opgehangen en ben thuisgebleven. Ik was niet dapper genoeg om naar buiten te gaan.
Wat doe ik hier eigenlijk?
"Ik werd weer dat kind", vertelt ze. Dat Joodse meisje dat gestraft moest worden omdat ze leeft. Die Annie uit Winterswijk die in de Tweede Wereldoorlog twee jaar en zeven maanden moest onderduiken in Usselo, bij Johan, Dientje en opoe Oosterveld."
Nu, anderhalve week later, is ze er nog steeds kapot van. "Er wordt zoveel haat gezaaid. Wat Trump allemaal zegt. Als je een beetje dom bent, geloof je het allemaal. En je kunt hier net zo makkelijk een geweer kopen als een nieuw bloesje. Dit is de eerste keer dat ik denk: wat doe ik hier eigenlijk? Maar ik ben Amerikaan. Ik wóón hier. Al 65 jaar."
Levenswerk
Johanna Reiss heeft er haar levenswerk van gemaakt om in New York, Nederland en Duitsland haar verhaal van verdraagzaamheid en tolerantie te vertellen. Daar gaat ze mee door. "Ik houd mijn ogen open en zodra ik denk dat deze regering ook maar een heel klein tikkeltje iets zegt dat kan lijken op het begin van iets wat mis kan gaan, trek ik mijn mond open."
© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede, foto: Carlo ter Ellen