Verbazing en lof na première AI-film over 700 jaar Enschede (waaraan 1850 scholieren ‘meewerkten’)

Overvol is het deze dinsdagavond bij filmproducent Say Yeah in Enschede, met gezonde spanning bij de zestig genomineerde leerlingen, hun ouders en andere genodigden. Niet alleen voor de exclusieve première van de uiteindelijke AI-film over de geschiedenis van Enschede, maar ook voor de prijsuitreiking van een grote wedstrijd die daaraan ten grondslag lag.

Say Yeah maakte eerder al een AI-film over de toekomst van Twente. “Stichting Enschede700 vroeg ons of we niet net zo’n film konden maken over het verleden van de stad”, vertelt projectleider Jan Eppink over hoe het begon. “Dat wilden we wel, maar niet alleen.” Zo ontstond een educatieve competitie onder bijna tweeduizend leerlingen van acht verschillende middelbare scholen, begeleid door digitale maakplaats Tetem.

Omgaan met fouten

De Enschedese geschiedenis werd voor het project in zeventig tijdvakken verdeeld. Iedere deelnemende groep kreeg een periode toegewezen en maakte daarover een eigen korte film. Leerlingen deden eerst onderzoek. “Dat kon met een speciaal ontwikkelde AI-chatbot die door de bibliotheek en lokale erfgoedinstellingen is gevoed”, legt Wilja Jurg van Tetem uit. "Maar de scholieren mochten ook andere bronnen gebruiken waarin nep- en echt nieuws door elkaar staan. Zodat ze leerden zelf te onderzoeken wat klopt.”

De scholieren schreven vervolgens een verhaallijn op basis van hun onderzoek en gebruikten kunstmatige intelligentie om bijpassende plaatjes te genereren. Dat ging niet altijd vlekkeloos. “We kregen vaak foute plaatjes, zoals twee paarden in elkaar", zegt Robin. “Als dat gebeurt, moet je steeds preciezer vragen aan de chatbot wat je wilt.” Met zijn groepje maakte hij een film over Ridder Swartenhondt en zijn list tegen de Spanjaarden die in 1591 vanuit Enschede het platteland plunderden.

Uiteindelijk maakten de leerlingen een beeldverhaal met de gegenereerde afbeeldingen en een (veelal door henzelf ingesproken) voice-over. Een jury beoordeelde de inzendingen op historische inhoud, creativiteit, verhaalopbouw, kwaliteit van prompts (dat zijn de vragen en opdrachten die aan de AI-chatbot worden gegeven) en het persoonlijke leerproces.

Grote cheque, dito glimlach

Als alle genomineerde korte films zijn getoond, worden de prijzen uitgereikt door burgemeester Roelof Bleker: in totaal 3.500 euro, te besteden aan een cultureel uitje naar keuze.

De eerste prijs van tweeduizend euro gaat naar Jolijne, Jailey, Maral en Azra van klas 1 mavo van het Stedelijk Zwering. Hun film laat zien hoe Enschede in 1325 stadsrechten kreeg en daarmee ook marktrechten, tolheffing en eigen bestuur. “Ze hebben er een heel mooi verhaal van gemaakt”, aldus Jurg. “Daarbij hebben ze goed gekeken naar de geschiedenis en dat in hele duidelijke beeldtaal weten te vatten.”

Robin en zijn groepsgenoten worden verrast met de tweede prijs voor hun verhaal over Swartenhondt. “Ik heb nooit eerder duizend euro in mijn handen gehad”, reageert Keano met een grote cheque voor zich en dito glimlach om zijn mond. Ook teamlid Luca is ‘heel erg blij’. Nu nog bepalen waar ze die doezoe aan gaan uitgeven.

De derde prijs van 500 euro is voor Sophie, Luisa, Esra en Suze. “Heerlijk, even kijken wat we ermee doen.” Hun film volgt de 15-jarige Anna. Haar vader verliest zijn baan in de textiel, waarna zij zelf als een van de eerste vrouwen besluit techniek te studeren aan de nieuwe Technische Hogeschool Twente, wat later de Universiteit Twente zou worden.

Zeshonderd uur werk

Na de uitreiking gaat in de zaal het licht uit voor de première van de uiteindelijke AI-geschiedenisfilm. Niet een directe aaneenschakeling van de video’s van de jongeren, maar wel op hun werk geïnspireerd. “De prompts, verhaallijnen en zelfs de AI-foutjes uit de wedstrijd zijn hergebruikt”, vertelt Jurg. “Zelfs iemand met zes vingers kreeg een plek.”

Ondanks dat en ondanks alle automatisering moest er toch nog zo'n zeshonderd uur werk worden geleverd, volgens Eppink. “In de totale film van ruim twintig minuten zitten zo’n vierhonderd video’s, gebaseerd op zesduizend plaatjes.” En omdat ook daar wel eens fouten in zitten, bouwde zijn projectteam een (ook weer AI-gestuurde) agent die zelf prompts maakt en uitvoert, en zo werk uit handen neemt. “Daardoor hadden we iedere ochtend zo’n 150 tot 200 nieuwe plaatjes voor een scene. Anders was dit nooit gelukt. Dus ja, AI helpt. Maar het vakmanschap zit in creatief denken, montage en regie. Dat ligt altijd in je eigen handen.”

Zo werden de ontdekkingen en creativiteit van de jongeren de basis voor een meeslepende en inhoudelijk rijke vertelling. De film bestrijkt onder meer het verkrijgen van stadsrechten, de bouw van muren en poorten, plunderingen, branden, de opkomst van de textielindustrie, de Tweede Wereldoorlog, de vuurwerkramp en FC Twente als landskampioen.

'Dit is bijna werkelijkheid'

Na afloop zijn de bezoekers onder de indruk. “Het toont de identiteit van de stad. Normaal heb je een geschiedenisboek, met plaatjes. Maar hier gaat het leven, dit is bijna werkelijkheid”, zegt een van hen enthousiast. “Vooral ook op het einde van die textiel. In gedachten zie ik mijn overgrootvader daar lopen.”

Een ander vertelt hoe de film haar ‘ogen opende’. “Over wat er allemaal is gebeurd. Waar mijn ouders in leefden en over spraken. Dat zie ik nu op beeld. En heb ik nog nooit gezien. Ik vond het echt heel mooi.” Ook zijn er nieuwe dingen geleerd, vertelt een bezoeker. “Ik ben niet geboren in Enschede. Dan zie je zoveel nieuws. Ik wist bijvoorbeeld niet dat ze tijdens de Franse Revolutie hier kwamen.”

Prijswinnaar Luisa vindt de totaalfilm ‘heel gaaf en realistisch’, maar is ook eerlijk: “Het duurde wel lang.” Toch overheerst positiviteit. “Ik vond het mooi beschreven, alle tijdvakken kwamen mooi naar voren.” Eén daarvan was voor haar in ieder geval niet nieuw meer. “Het ontstaan van de universiteit", lacht ze. Dat verhaal levert haar een mooi zakcentje op.