Twentse documentaire onthult harde realiteit voor LHBT+-gemeenschap in Oeganda

In maart 2023 voerde Oeganda een strenge anti-homowet in. Op het praktiseren van homoseksualiteit of het zijn van transgender, staat daar sindsdien de doodstraf. Rob Nijland, één van de documentairemakers, noemt het zonder twijfel “de strengste wet ter wereld.” Hij vertelt dat inwoners niet alleen voor het praktiseren, maar ook voor het openbaar uitkomen ervan al gestraft kunnen worden. “Als queer persoon kan je zomaar worden opgepakt, vernederd of opgesloten.”

Niet zonder risico’s

De documentaire Whispers laat die harde realiteit zien door zeven Oegandese queer-personen aan het woord te laten, met gevaar voor hun eigen leven. “Het filmen van de interviews hebben we de eerste paar dagen gedaan in een beveiligde omgeving waar de geportretteerden veilig waren”, legt Nijland uit.

Alle geïnterviewden in de documentaire volledig geblurd en zijn niet zichtbaar in beeld. Niet uit artistieke keuze, maar uit pure noodzaak. Filmmaker Remco Mikkers: “Ze kunnen hun verhaal niet op camera doen. Dat zou te gevaarlijk zijn. Als ze worden herkend, verliezen ze alles.”

Verhaal vertellen

Mikkers had voor aanvang van hun project geen weet van de situatie in het Afrikaanse land. “Ik was me helemaal niet bewust van dit onderwerp”, vertelt hij. “Toen Rob me vroeg om mee te gaan, weigerde ik eerst. Oeganda? Dat klonk als oorlog, ziekte, gevaar. Maar na een paar minuten besefte ik dat het te belangrijk was. Het greep me. Ik vind het persoonlijk heel erg belangrijk dat je kunt zijn wie je bent.”

Laatstgenoemde is precies wat de Oegandese queer-personen niet kunnen. Met Whispers willen de documentairemakers laten zien wat er écht speelt. De titel slaat op de fluisteringen waarmee queer-personen in Oeganda zichzelf nog slechts durven te uiten. Eén van de geportretteerden zegt: “We need to talk about what is happening… Because if we don’t, they win.”

Politieke macht

“Met ‘they’ doelt de geïnterviewde op de onderdrukkers: de conservatieve machthebbers en zendelingen uit Amerika en Canada die het fundament leggen voor haat en uitsluiting”, legt Nijland uit. “Zij brengen anti-LHBT+ wetgeving met zich mee. Daarnaast heerst er veel armoede en zijn er volgend jaar weer verkiezingen. Het volk heeft de neiging om een ‘schuldige’ aan te wijzen. De groep LHBT+-personen is nu die zondebok.”

Concrete hulp

“In Oeganda uit de kast komen betekent: geen familie meer, geen werk, geen woning en geen toegang tot de gezondheidszorg”, legt Nijland uit. “Dat is wettelijk vastgelegd. Omdat ze geen werk meer hebben, belanden veel mensen in de seksindustrie. Door dat werk is de kans op gezondheidsrisico’s zoals aids groot. Medicatie is amper te krijgen, omdat Trump daar een streep door heeft getrokken. Kortom: ze hebben alle hulp nodig die ze kunnen krijgen.”

Wat begon als een idee van Iris Berflo – een Enschedese vrouw die met haar man in Oeganda woont en werkt in de ontwikkelingshulp – groeide uit tot een documentaire die hulp kan bieden. De documentaire is namelijk niet alleen bedoeld om bewustwording te creëren, maar ook om concrete hulp te bieden aan slachtoffers in Oeganda. Nijland: “Al het geld dat we met onze Stichting Echos binnenkrijgen, gaat naar de safe houses waar deze mensen verblijven om te overleven.”

Op de website van de stichting kunnen mensen geld doneren.