Koepel van herinnering: de synagoge van Enschede leeft voort door vrijwilligers

In de jaren twintig van de vorige eeuw was de Enschedese Joodse gemeente flink uit zijn jasje gegroeid. De synagoge in de stad was veel te klein. De bekende architect Karel de Bazel kreeg de opdracht een nieuwe synagoge te ontwerpen. Hij kreeg daarbij de vrije hand van het bestuur.

De mooiste van het land

"Het moest vooral heel mooi worden", vertelt Nel Korstanje, die een boek schreef over de synagoge. "En dat is volgens mij heel aardig gelukt. Het is zeker de mooiste synagoge van Nederland, misschien zelfs wel van West-Europa."

De synagoge is van binnen al net zo opvallend als aan de buitenkant, met de achttien meter hoge koepel boven de grote gebedszaal.

Kort na de opening was de nieuwe synagoge al bijna weer te klein. In de hoogtijdagen zaten er meer dan duizend mensen in de sjoel. Dat kwam doordat veel Joden uit Duitsland en Oost-Europa in de jaren dertig naar Nederland vluchtten. In Enschede vonden ze werk en werden ze opgenomen in de gemeenschap.

SS-hoofdkwartier

Tijdens de Tweede Wereldoorlog legde de SS beslag op het gebouw en gebruikte het als hoofdkwartier en gevangenis. De meeste waardevolle objecten waren toen al veiliggesteld. Hoewel in Enschede relatief veel Joden konden onderduiken, kwamen hier ook veel leden van de gemeente om het leven. Hun herinnering leeft voort in de synagoge. Op de plekken waar ze zaten, hangen nu hun foto's en verhalen.

De synagoge zelf overleefde de oorlog vrijwel ongeschonden. De waardevolle spullen die tijdens de oorlog ergens verstopt waren, doken weer op en de uitgedunde Joods gemeente probeerde draad weer op te pakken.

Vrijwilligers

De 80-jarige Irene Berg-Baruch is nog nét niet in de kerk geboren. "Maar het scheelde niet veel", merkt ze lachend op. "Als heel jong kind kwam ik hier al. Ik ging naar de Joodse school in dit gebouw en ben hier ook getrouwd. Kijk daar, onder het baldakijn." Nog steeds is Berg dagelijks in de synagoge te vinden. Samen met een hele club vrijwilligers onderhoudt ze het enorme gebouw en alles wat erin staat."

"Het is ontzettend veel werk, maar we doen het met liefde", zegt de vrijwilligster terwijl ze voorzichtig een antieke negenarmige kandelaar, een chanoekia, oppoetst. "Het gaat niet alleen om behoud van het gebouw en de spullen, maar meer nog om het verhaal, de geschiedenis. Het is belangrijk om dit te blijven vertellen. Niet alleen voor onszelf, maar voor iedereen. Dit is zo uniek, dat moet behouden blijven."

Museum

De grote gebedszaal wordt niet meer gebruikt voor gebedsdiensten. Van de grote Joodse gemeenschap in Enschede is nog maar een handjevol over. Vieringen worden nu in een klein zaaltje gehouden. Verder is de synagoge tegenwoordig vooral in gebruik als museum en kenniscentrum. Ook worden er geregeld concerten en lezingen gegeven.