Enschedees referendum wordt afgeschaft voordat er ook maar één referendum is gehouden

Op eigen initiatief diende PVV-fractieleider Hidde Heutink in het voorjaar van 2024 een voorstel in voor de terugkeer van het lokale referendum. Dat is er ooit eerder geweest, maar werd begin deze eeuw na een volksraadpleging over de toekomst van de Usseler Es afgeschaft. Een meerderheid stemde in met de herintrede van een raadgevend referendum. De inkt onder het raadsbesluit was amper droog of de eerste indieners meldden zich: omwonenden van Het Rutbeek grepen het nieuwe instrument aan om het plan voor een bungalowpark aan inwoners voor te leggen.

Het gestrande referendum

Actiegroep Behoud Het Rutbeek was volop bezig met de voorbereiding van een definitieve referendumaanvraag, waarvoor circa 3800 handtekening verzameld hadden moeten worden, toen de gemeenteraad besloot om dat verzoek bij voorbaat te passeren. Dat gebeurde op 10 juni. Een meerderheid van de raad beroepte zich op een regel die voorschrijft dat raadsvoorstellen die van toepassing zijn op beslissingen die vóór invoering van het referendum zijn genomen, uitgesloten mogen worden van volksraadplegingen.

En dat is volgens een meerderheid van de raadsleden het geval, omdat de gemeenteraad tien jaar geleden het college de opdracht gaf om aan plannen van de ondernemer mee te werken. Dat er onderdelen van het plan zijn veranderd (zoals het aantal vakantiehuisjes en de oppervlakte van die huisjes) doet daar volgens de raad niets aan af. Diezelfde avond gaf de gemeenteraad groen licht voor het bestemmingsplan voor het bungalowpark én werd het in afwachting van een evaluatie onmogelijk gemaakt om nog nieuwe referendumaanvragen te doen.

Veel onduidelijkheden

De bovenstaande gebeurtenis - en de argumenten die daarbij zijn gebruikt - laten direct zien waar de belangrijkste hiaten in de referendumregels zitten. Want kan een gemeenteraad zomaar lopende een referendumprocedure besluiten om de stekker eruit te trekken? En is het gezien alle juridische haken en ogen (en lange besluitvormingsprocessen) überhaupt handig om referenda te houden over ruimtelijke ontwikkelingen, zoals bestemmingsplannen? En wie bepaalt eigenlijk wat een goede vraagstelling is?

In het geval van het bungalowpark op Het Rutbeek zou de vraag op basis van het raadsvoorstel simpel gezegd moeten zijn: wilt u 290 of 250 huisjes op Het Rutbeek toestaan in plaats van de vraag of die huisjes überhaupt wenselijk zijn. Het bestaande bestemmingsplan staat immers al 290 (kleinere) vakantiehuisjes toe.

Geen bindende uitspraak

Tot die conclusies komt de onafhankelijke referendumcommissie ook in een evaluatie van de eerste ervaringen met het Enschedese referendum. Ze adviseren om een flink aantal wijzigingen en verduidelijkingen aan te brengen in de regels, voordat inwoners weer in de gelegenheid worden gesteld om referenda aan te vragen. Maar bovenal werpt de commissie vraag op wat de bedoeling van het referendum eigenlijk is.

Het lastigste met lokale referenda is dat het wettelijk onmogelijk is om inwoners een bindende uitspraak te laten doen. Een meerderheid van de gemeenteraad kan het 'advies' van de stad dus altijd terzijde leggen. Daartegenover staan wel relatief hoge kosten (250.000 euro per referendum) voor volksraadplegingen die in theorie oneindig aangevraagd kunnen worden.

'Beter niets, dan iets half'

CDA-fractieleider Mart van Lagen heeft de evaluatie aangegrepen om zelf een raadsvoorstel te schrijven waarmee de referendumverordening definitief wordt ingetrokken. "Wij zijn geen voorstander van een referendum of een variant erop. Maar de reden om deze verordening in te trekken, is omdat er te veel hiaten zaten die een uiteindelijke goedlopende referendum in de weg zaten. Dan kun je beter niets doen, dan iets half."

Het ligt voor de hand dat er een meerderheid van de gemeenteraad met het intrekken van de referendumverordening instemt. De stemming daarover is op maandag 2 juni.