Het nieuwe sociale contract van Omtzigt gaat iedereen aan, met een hoofdrol voor de overheid
Pieter Omtzigt maakte gisteren bekend in november mee te doen aan de verkiezingen voor de Tweede Kamer. Met een nieuwe partij, die de naam draagt van het boek dat hij twee jaar geleden uitbracht: ‘Een nieuw sociaal contract’. Een programma voor zijn nieuwe partij is er nog niet, maar dat boek schetst de kaders.
In een filmpje dat Omtzigt deelde op social-media, had hij het over tien punten voor een partijprogramma. In ‘Een nieuw sociaal contract’ staan eveneens tien punten voor ‘fundamentele veranderingen’. Met name in ‘de manier waarop overheid en samenleving zich tot elkaar verhouden’, dat is: de democratie. En ‘een opnieuw doordenken en weven van de rechtsstaat’.
In de komende dagen verkent 1Twente die tien punten, in samenhang met thema’s die Omtzigt aansnijdt in zijn boek, in updates, lezingen en andere publicaties. In dit eerste artikel zetten we een paar hoofdlijnen op een rijtje.
Beter bestuur en bestaanszekerheid
Zelf vat de Enschedeër zijn nog niet in detail uitgewerkte plannen samen in twee begrippen: een beter bestuur en bestaanszekerheid. In de beleving van Omtzigt - en die van velen met hem - heeft dat bestuur, de overheid, zich te vaak allesbehalve betrouwbaar getoond. En de bestaanszekerheid van Nederlanders staat onder druk.
Dat laatste zit ‘m onder meer in woningtekorten en -prijzen, uitkeringen die niet toereikend zijn en ingewikkelde regels voor toeslagen. Maar ook in voedselbanken, de manier waarop pensioenen en de toegang tot onderwijs (lees: studiefinanciering) geregeld zijn.
Samengevat: de overheid schiet te kort in haar zorg voor burgers en die burgers kunnen daar maar moeilijk tegen in het verweer komen. Dat moet iedereen zich aantrekken, maar toch in de eerste plaats die overheid.
Een nieuw sociaal contract, maar met wie?
Omtzigt noemt verschillende partijen die wat hem betreft de handtekening onder een nieuw sociaal contract zouden moeten zetten. Overigens is dat ‘contract’ eerder een intentieverklaring; ‘het boek bevat geen perfecte oplossingen, geen fijngeslepen edelstenen. Eerder ruwe natuurstenen blokken. Blokken om samen een nieuw sociaal contract mee vorm te geven…’
Dat ‘samen’ geldt dan overheden en burgers. Maar ook grote bedrijven, die zijn losgezongen van de maatschappij en primair om zichzelf bestaan. Omtzigt schrijft het niet, maar je denkt meteen aan winstmaximalisatie en aandeelhouders, Tata Steel, de NAM en Groningen. Dat soort voorbeelden.
De tien punten uit ‘Een nieuw sociaal contract’
- Instelling van een constitutioneel hof
- Een nieuw kiesstelsel met districten en regiovertegenwoordiging
- De controlerende taak van de Tweede Kamer serieuzer nemen
- Betere rechtsbescherming voor burgers en kleine ondernemers
- Een betrouwbare en toegankelijke ambtenarij
- Beter toezicht op overheden en onafhankelijk onderzoek
- Herstel van een onafhankelijk maatschappelijk middenveld
- Overheidstaken serieuzer nemen (onderwijs, gezondheid, wonen, bestaanszekerheid)
- Minder sturen op modellen, meer op wat mensen nodig hebben
- Een open overheid
De vierde partner in dat contract is volgens de Enschedeër het maatschappelijk middenveld. Dat bestaat uit allerlei organisatievormen die in de loop der tijd door burgers zelf zijn opgezet. Scholen, woningcorporaties, verenigingen, maar ook vakbonden zijn allemaal van onderaf ontstaan. Nu wordt dat ‘middenveld’ in de lucht gehouden met subsidies en fondsen. Overheidsgeld. En daarmee is het te afhankelijk geworden.
Burgerorganisaties - of wat daaruit is ontstaan - moeten zichzelf weer loszingen van de staat, vindt Omtzigt. Net als organisaties die overheidstaken uitvoeren. Denk bijvoorbeeld aan zorginstellingen. Ook die dansen naar de smaak van Omtzigt teveel naar overheidspijpen en steken niet zomaar een vinger op als beleid in de praktijk onuitvoerbaar of hardvochtig blijkt te zijn. Je bijt niet zo gemakkelijk in de hand die je voedt.
Herman Tjeenk Willink
Daarin klinkt Omtzigt’s pleidooi verrassend veel als dat van Minister van Staat Herman Tjeenk Willink, een PvdA-coryfee die zich grote zorgen maakt over de ontwikkelingen in Nederland. Ook hij roept op tot een grondige herbezinning en vernieuwing van de democratie, de rechtsstaat en haar instituties. Al jaren.
De paralellen met wat Tjeenk Willink aansnijdt, zijn herkenbaar in veel van wat Omtzigt aan de orde stelt. Zeker waar het gaat om de oproep om een terugkeer naar de beginselen van die democratie en rechtsstaat. En een opnieuw begrijpen van de rol die alle partijen in de samenleving daarin te spelen hebben, wil het werken.
Anders dan Tjeenk Willink, die vooral wijst op de fundamenten onder de democratie en de rechtsstaat, kiest Omtzigt een pragmatischer insteek. Hij stipt die beginselen wel aan, maar diept ze minder uit en stelt praktische veranderingen voor om de ontspoorde trein weer in de rails te tillen. Of te dwingen.
Hou de website van 1Twente in de gaten voor het vervolg op dit artikel. Daarin meer over het door Omtzigt gewenste constitutionele hof, het nieuwe kiesstelsel en die controlerende taak van volksvertegenwoordigers.
