Asielopvang in Enschede: politiek en praktisch dilemma
Enschede stelde zich eerder dit jaarbeschikbaar voor de opvang van 550 asielzoekers voor een periode van vijf jaar. De gemeenteraad wilde dan wel harde garanties van de staatssecretaris. Maar die kon of wilde niet tegemoetkomen aan cruciale eisen en daarmee staat de Enschedese volksvertegenwoordiging voor een paar duivelse dilemma’s. Maandagavond werd er opnieuw over gedebatteerd.
Die harde voorwaarden in het Enschedese voorstel waren - uiteraard - een compromis. Van de partijen op de linkerflank hadden ze niet gehoeven. Partijen ter rechterzijde wilden alleen de handtekening onder een voorstel voor asielopvang zetten als er garanties kwamen over aantallen en herkomst: niet meer dan 550 en geen asielzoekers uit ‘veilige landen’. PVV en GroenLinks stemden tegen: de een wil onder geen enkele voorwaarde asielopvang, de ander wil opvang zonder voorwaarden.
Geen garanties
Staatssecretaris Eric van der Burg kon - of wilde - de gevraagde garanties niet geven. Hij wilde zich niet binden aan een maximum van 550 voor vijf jaar omdat, kort gezegd, de toekomst niet te voorspellen valt. Alleen vluchtelingen uit niet-veilige landen kan grondwettelijk niet; het maakt een onderscheid op basis van afkomst en dat druist in tegen artikel 1: het discriminatiebeginsel. De argumentatie daarbij is van een ijzeren logica: iemand uit een veilig land kan op basis van persoonlijke omstandigheden toch recht hebben op verblijf.
Het Enschedese bod: hoe realistisch was dat?
Interessante vraag is in hoeverre die reactie van de staatssecretaris te voorspellen viel. En of de stoere toon van dat Enschedese voorstel dan vooral voor de bühne was: het knellende probleem rond asielopvang wordt onderkend en met Enschede valt heus te onderhandelen, maar hoe verkoop je opvang (een AZC nog wel!) aan een kritische achterban?
De behoefte aan asielopvang
Overijssel moet 4.081 opvangplekken voor asielzoekers regelen. Voor Twente komt dat neer op 2.208 plekken. Begin deze maand stond de teller - na intensieve gesprekken tussen de veertien Twentse gemeenten - op 972.
Een aantal gemeenten is inmiddels op zoek naar nog eens 560 plekken. Lukt dat, dan moeten er nog 676 plekken worden gezocht. Een paar gemeenten, waaronder Enschede, heeft nog geen enkele knoop doorgehakt. Voor de zomer legt Overijssel een tussenstand voor aan de staatssecretaris.
Het Enschedese bod aan de staatssecretaris was dan misschien aardig voor de politieke arena - een flinke meerderheid schaarde zich erachter -, maar had met de werkelijkheid buiten de muren van de raadszaal weinig te maken. En de wethouder die de staatssecretaris zover moest zien te krijgen om het bod te accepteren, zou op een kansloze missie zijn gestuurd.
Zelf de regie, geen aanwijzing
Een belangrijk argument voor de vestiging van een AZC in Enschede is dat het stadsbestuur - raad en B&W - graag de regie houdt. Schrikbeeld is dat de staatssecretaris - al dan niet via de Provincie - op een goed moment met een zogenaamde ‘aanwijzing’ verplicht tot opvang. De nood is hoog, er moet iets gebeuren.
Het bod aan de staatssecretaris was een poging om zelf de voorwaarden voor opvang te stellen en zo’n aanwijzing van de staatssecretaris te voorkomen. Ook op de (wat) langere termijn.
De harde lijn
Nu de staatssecretaris de belangrijkste eisen van de Enschedese raad niet inwilligt - of dat nou als een verrassing kwam of niet - moeten de partijen zich opnieuw beraden. VVD en FvD houden vast aan het voorstel: opvang alleen als er aan de voorwaarden wordt voldaan. Je kunt ook zeggen: de bal ligt, wat die partijen betreft, nog steeds bij de staatssecretaris. Beweegt die niet mee, dan is de lijn de facto dezelfde als die van de PVV: geen asielopvang.
Daarmee haalt de VVD zich het verwijt van andere partijen op de hals bestuurlijke verantwoordelijkheid te ontlopen - de partij maakt deel uit van de Enschedese coalitie. Immers: niets doen kan betekenen dat Enschede vroeg of laat wordt verplicht tot opvang. Van misschien wel meer dan de 550 asielzoekers uit het bod van de gemeenteraad.
De VVD kan dan wel, net als de PVV en FvD, zeggen: aan ons heeft het niet gelegen.
De twijfel
Het CDA twijfelt. De christen-democraten zien de problemen in de asielopvang en hebben van oudsher de zorg voor de naaste hoog in het vaandel. Maar de instroom van veel wel erg verre naasten ligt gevoelig bij de achterban. Daar leeft zorg over aantallen, de teloorgang van Nederlandse tradities en de druk op wonen en sociale voorzieningen.
Het dilemma
Het is vooral de fractie van BurgerBelangen Enschede (BBE) die voor een dilemma staat. De lokale partij is met tien raadsleden de grootste, maar die denken niet per se hetzelfde over dit thema. Dat geldt ook voor de achterban. Daar komt bij dat BBE, net als de VVD en FvD, harde eisen stelde in het bod dat de staatssecretaris afwees. Fractie- en coalitieleider Barry Overink sprak duidelijke taal: zonder keiharde garanties geen opvang.
De partij houdt zich nu vast aan een toezegging van de staatssecretaris dat hij wel wil kijken naar mogelijkheden om op provinciaal of regionaal niveau een deal over aantallen te sluiten. Ook Commissaris van de Koning Andries Heidema deed een dergelijke toezegging. Maar daar geldt dat de Provincie eerst een deal met de staatssecretaris moet sluiten. En, zo schreef Heidema in een brief aan B&W, dan moet er wel snel (nood)opvang geregeld worden in Enschede. Daarbij is een toezegging geen harde garantie, zoals de Enschedese gemeenteraad wilde.
“Of het nu de staatssecretaris of de Commissaris van de Koning is die zijn handtekening zet, is ons om het even”, stelde BBE-voorman Overink maandagavond. Maar de kans daarop lijkt nihil. Dat wil zeggen: ook Overijssel zal geen garanties over aantallen loskrijgen bij de staatssecretaris. Om over ongrondwettelijke voorwaarden met betrekking tot herkomst nog maar te zwijgen. Heidema stelt in zijn brief aan B&W bovendien toe te willen werken naar een ‘flexibel asielsysteem’.
Terug bij af
Daarmee is de Enschedese politiek terug bij af. Want de Enschedese bijdrage aan de opvang van asielzoekers is, zowel in het regionale als het provinciale plaatje, cruciaal. De aantallen op te vangen asielzoekers worden naar inwonertal verdeeld. De grootste stad van Overijssel zal dus toch binnen afzienbare termijn met een standpunt moeten komen.
De meeste partijen hebben dat inmiddels wel bepaald. Ouderwets gezegd: links wil opvang, liefst zonder al teveel voorwaarden, en is daarin alleen maar gesterkt; rechts wil dat niet. Die breuklijn loopt dwars door de coalitie, die het asielvraagstuk tijdens de onderhandelingen tot ‘vrije kwestie’ heeft bestempeld. Het is een onderwerp waarover de coalitiepartijen te verschillend denken om het eens te worden.
De VVD wil niet, tenzij er een wonder gebeurt en de Enschedese eisen alsnog worden ingewilligd. PvdA en CU willen wel en stemden in met een wellicht bij voorbaat kansloos eisenpakket, omdat een aangenomen voorstel opvang allicht een stapje dichterbij zou brengen.
Hopen op een wonder?
Daarmee ligt de bal niet bij de staatssecretaris, maar toch vooral bij BBE. Een partij die klare taal sprak bij het indienen van het Enschedese voorstel - de voorwaarden waren ‘keihard’ -, maar die zich nu achter de oren zal krabben.
Vasthouden aan de harde lijn, de regie uit handen geven en Enschede achteraan laten aansluiten? Of matigen en meegaan in een verdeling die landelijk is afgesproken, in de hoop dat het daarbij blijft? De derde optie is een gok: hopen op verlossing. Maar dan moet de Commissaris van de Koning een mirakel verrichten.
