In Enschede en Hengelo wordt meer dan de helft van het plasticafval verbrand; afvaldoelen nog ver weg

Wie de afvalstromen over meerdere jaren bekijkt kan moeilijk ontkennen dat er minder restafval is ingezameld aan huis. In Enschede daalde die hoeveelheid enorm, van bijna 34 miljoen kilo naar ruim 16 miljoen kilo. Dat lijkt vooral een effect van de invoering van diftar in 2017. De daling van restafval betekent dat andere inzamelstromen zijn gegroeid. Dat is vooral zichtbaar bij groente-, fruit- en tuinafval (gft) en verpakkingsafval.

Maar in Enschede lijkt de daling van restafval vooral ook te komen door een daling van het ingezameld afval in het algemeen. Een verklaring daarvoor is niet onderzocht, maar kan komen doordat voor de invoering van diftar ook veel bedrijfsafval tussen het huishoudelijk afval zat. In Hengelo (zie grafiek onderaan artikel) is de hoeveelheid fijn restafval sinds 2015 gehalveerd.

Wat is 'restafval'?

In de negen Twentse gemeenten waar Twente Milieu het afval inzamelt, wordt er gemiddeld 106 kilo restafval per inwoner aan huis opgehaald. Maar de verschillen zijn groot. Hengelo (69 kilo) is het ‘beste jongetjes van de klas’ en Almelo (192 kilo) is hekkensluiter. Enschede zit daar met 103 kilo tussenin. Volgens de jaarrapportages van Twente Milieu zijn de landelijke doelen voor 2020, maximaal 100 kilo per inwoner, in de meeste gemeenten binnen handbereik of zelfs behaald.

Maar klopt dat wel?

In de rapportages van de afvalinzamelaar wordt immers alleen uitgegaan van de hoeveelheid ‘fijn restafval’, zeg maar alles wat in de ondergrondse containers aan straat of de grijze Otto aan huis wordt gegooid. Maar de landelijke doelstelling gaat uit van 100 kilo inclusief grofvuil. Dat betekent dat ook het restafval dat bij de milieustraten wordt binnengebracht moet worden meegerekend. Een woordvoerster van Twente Milieu bevestigt desgevraagd de fout in de rapportages: “Dat klopt en deze zin (het afvaldoel van 2020, red.) had er niet moeten staan.”

Grofvuil meerekenen

Maar wat betekent dit dan voor het naderen van de afvaldoelen? In Enschede werd vorig jaar per inwoner behalve 103 kilo fijn restafval ook nog eens 17 kilo grofvuil ingezameld, dus samen 120 kilo. In Hengelo komt het totaal aantal kilo restafval inclusief grofvuil uit op 87 kilo. Daarmee is Hengelo bijna de enige van de negen gemeenten van Twente Milieu die de landelijke doelstelling haalt, net als Wierden.

Toch zijn ook bij deze ruimere benadering van restafval kanttekeningen te plaatsen. Want hoe noem je afval dat onder de noemer plastic-, metaal- en drankverpakkingen (pmd) is ingezameld, maar nog voordat het de sorteerfabriek in Drenthe zou kunnen bereiken tegen restafvaltarief verbrand wordt?

Het artikel gaat verder onder video, waarin verslaggever Wilco Louwes uitleg geeft over de afvalcijfers

Kunststof sterk vervuild

Plasticafval, kunststof verpakkingen, pmd: het gaat allemaal om dezelfde afvalstroom die wordt verzameld in oranje containers aan straat of aan huis. In Hengelo werd in 2021 in totaal zo’n 4,8 miljoen kilo aan verpakkingenafval opgehaald. Althans, zo staat het in de jaarrapportages van Twente Milieu omschreven.

Maar van meer dan de helft van het opgehaalde pmd-afval (2,6 miljoen kilo) was de kwaliteit zo slecht, dat de vuilniswagens direct konden doorrijden naar de Boeldershoek. Daar staat de afvalverbrandingsinstallatie van Twence. Met name de kwaliteit van het plasticafval in de vrij toegankelijke (ondergrondse) containers aan straat was erbarmelijk: 94 procent daarvan is direct verbrand.

Bij de buren in Enschede ging het overigens niet veel beter. Sinds de invoering van diftar in 2017 heeft de inzameling van pmd er een enorme vlucht genomen. Vorig jaar ging het om maar liefst 8,1 miljoen kilo in totaal. Maar ook in Enschede geldt dat een groot deel van de opbrengst waardeloos bleek. Sterker: er moest zelfs voor worden betaald, want bijna 60 procent van het plasticafval verdween in de verbrandingsoven van Twence. Het vervuilde materiaal kostte volgens de gemeente Enschede al met al 160 euro per ton.

Minder zuiver, minder vergoeding

In Enschede (16 procent) en Hengelo (4 procent) wordt maar een klein gedeelte van het opgehaalde plasticafval volledig goedgekeurd. Dat wil zeggen dat er minder dan 15% aan zogeheten ‘stoorstoffen’ in zit. Stoorstoffen zijn afvalsoorten die er niet in horen, zoals etensresten. Voor deze ‘zuivere’ ladingen krijgen de gemeenten daar de volledige vergoeding van 218 euro per ton vanuit het Afvalfonds, vorig jaar was dat 245 euro per ton.

Dan is er nog een andere stroom aan verpakkingen: de zogeheten deelafkeur. De vervuilingsgraad van deze vrachten ligt tussen 15 en 35 procent. Vorig jaar ontvingen de gemeenten daarvoor een beperkte vergoeding van 130 euro per ton. Net als de goedgekeurde vrachten, wordt de deelafkeur naar de afvalsorteerder Attero in het Drentse Wijster gebracht. Daar wordt bekeken welk verpakkingsmateriaal geschikt is voor recycling.

Brandstapels in Turkije

Uiteindelijk leverden Enschede en Hengelo vorig jaar samen 5,5 miljoen kilo (deels) goedgekeurd afval aan bij de sorteerder in Wijster. De vraag is echter hoeveel van dat materiaal daadwerkelijk (hoogwaardig) wordt gerecycled. Een deel van het in Nederland gesorteerde plasticafval komt in ieder geval terecht in landen als Turkije, bleek onlangs uit berichtgeving van de NOS.

De verpakkingen wordt geëxporteerd voor recycling, maar in de praktijk belandt het kunststof in die landen in de natuur of op een brandstapel. In de reportage van de NOS vindt de verslaggeefster afval dat afkomstig is uit Hengelo. In de Tweede Kamer zijn inmiddels schriftelijke vragen gesteld over dergelijke toestanden.

In de gemeenteraad van Enschede vroeg de Partij voor de Dieren om opheldering. In een brief aan de raadsleden heeft het college inmiddels laten weten dat de gemeente geen invloed heeft op wat er met het ingezamelde pmd-afval gebeurt. ‘Het college kan derhalve niet aangeven of en welk deel van het verpakkingsafval uit Twente mogelijk naar buiten de EU wordt geëxporteerd’, staat in de brief. Het college zegt de beantwoording van de Kamervragen met belangstelling te bekijken.

Inzameling bepaalt afvalsoort

Nog even terug naar het restafval in Enschede en Hengelo. Want als meer dan de helft van de ingezamelde plastic-, metaal- en drankverpakkingen zonder vergoeding uit het Afvalfonds direct bij Twence wordt verbrand, moet het dan niet als restafval worden meegerekend? In Enschede gaat dat om zo’n 30 kilo per inwoner, in Hengelo om 32 kilo. Waarmee het totaal aandeel restafval zou uitkomen op respectievelijk 150 kilo en 120 kilo. En dat is nog altijd exclusief illegale bijplaatsingen ofwel gedumpt afval.

1Twente heeft Twente Milieu gevraagd of de presentatie van het aantal kilo restafval (exclusief grofvuil en afgekeurd verpakkingsafval) geen vertekend beeld schetst. ‘Wij rapporteren op dezelfde manier als dat er landelijk gebeurt. Dat is op basis van ingezamelde hoeveelheden’, luidt het antwoord.

Twentse doelstelling

Met of zonder afgekeurd verpakkingsafval: de Twentse doelstelling van 50 kilo restafval per inwoner in 2030 is nog ver weg. Om verwarring te voorkomen: in deze doelstelling wordt het grofvuil dat bij milieustraten wordt gebracht niet meegerekend. Zowel Enschede als Hengelo denkt dat het doel nog haalbaar is. Daarvoor moeten er volgens de gemeenten in ieder geval meer recyclingsmogelijkheden komen voor luiers. Ongeveer 5 procent van het restafval bestaat op dit moment uit niet-recyclebare luiers.

Om de laatste stap naar 50 kilo te zetten moet volgens de gemeente Hengelo het afvalbeleid geoptimaliseerd worden. “Een afvalsoort waarmee nog flinke winst valt te boeken is etensresten”, aldus een woordvoerster van Twente Milieu mede namens de gemeente Hengelo. “Veel etensresten verdwijnen helaas nog altijd in het restafval. Vanaf 1 juli volgend jaar krijgen alle in Hengelo wonende hoogbouwhuishoudens met een biobox of gfe-box de mogelijkheid hun etensresten gescheiden aan te bieden.” In Enschede is in 2020 bij hoogbouw al een GFE-inzamelsysteem uitgerold. Dat heeft tot de inzameling van zo'n 2 miljoen kilogram meer groente-, fruit- en tuinafval geleid.