De ‘Rolls Royce’ onder de kerkorgels in de Grote Kerk van Enschede kan er weer tegenaan
Van Dam. De naam zal de meeste Nederlanders weinig zeggen. Bij een enkeling zal misschien een oud-policitus voor het geestesoog opdoemen. Maar in kerkorgelland wordt hij met liefde en eerbied uitgesproken. Vier generaties Van Dam bouwden de Rolls Royce onder de kerkorgels, in elk geval in de Lage Landen. Het grootste Van Dam-orgel ‘staat’ in de Enschedese Grote Kerk.
Dat Enschedese Van Dam-orgel is in de afgelopen maanden uit elkaar gehaald en helemaal schoongemaakt. Hij klinkt weer zoals het Van Dam behaagde. “We komen daar in elk geval heel dicht in de buurt”, zegt Rinus Koole van restauratiebedrijf Flentrop. Op woensdag 5 april wordt het bijna anderhalve eeuw oude instrument weer officieel in gebruik genomen.
Bulderende broeders
De eerste keer dat het Enschedese Van Dam-orgel een verzamelde menigte in de Grote Kerk begeleidde was in 1892. “Die samenzang schijnt fors te zijn geweest”, zegt organist Van Schoonhoven. Hij grijnst. “De bulderende broeders. Dat moet wel. Anders kwamen ze er nooit bovenuit.”
Het vorige orgel was dertig jaar daarvoor, bij de grote stadsbrand van Enschede, in vlammen opgegaan.
2.500 pijpen
Vijf orgelbouwers mochten een offerte uitbrengen. ’s Lands meest gerenommeerde, het Friese familiebedrijf L. van Dam & Zn, waar inmiddels de derde generatie aan het roer stond, werd uiteindelijk aangetrokken om het instrument te bouwen. Het zou, met ruim 2.500 pijpen, het grootste orgel worden dat de firma construeerde.
Niet op een dubbeltje gekeken
Vrijwel alle documentatie - bouwtekeningen, maar ook de offertes - zijn bewaard gebleven. Waarom Van Dam de opdracht kreeg, is niet geheel duidelijk. “Het is misschien een prijskwestie geweest”, oppert Koole. Organist Van Schoonhoven schudt zijn grijze manen. “Dat denk ik niet. Enschede hoefde in die tijd echt niet op een dubbeltje te kijken.” Enschede beleefde haar gouden textieleeuw.
De Grote Kerk
De Enschedese Grote Kerk is ruim duizend jaar oud. Hij deed eeuwenlang dienst als gebedshuis, aan het eind van de vorige eeuw voor de Nederlands Hervormde Gemeente. Inmiddels heeft het gebouw geen religieuze functie meer, maar is het in gebruik als multifunctioneel cultuurcentrum.
De Protestantse Gemeente Enschede is nog wel altijd eigenaar van de kerkzaal, het schip, en het Van Dam-orgel. Het beheer daarvan is in handen van Stichting Schip Grote Kerk, die de exploitatie heeft belegd bij het Wilminktheater.
De toren van de Grote Kerk, met het carillon, is eigendom van de gemeente Enschede.
Zijn theorie is dat zijn voorganger uit die tijd, een befaamde organist, heeft gelobby’d voor het best denkbare instrument. De mecenassen van de kerkgemeenschap van destijds waren schathemeltjerijk.
De Laatste Dag
Het Enschedese Van Dam-orgel werd in de vijftiger jaren van de vorige eeuw grondig vernieuwd. De klankkleur van het instrument werd aangepast bij de smaak van die tijd. Vooral barok, geen strijkers en romantiek meer. Veertig jaar later werden die modificaties weer teruggedraaid. Na de grote beurt van de afgelopen maanden verkeert het instrument weer in topconditie. Vrijwel zoals het werd gebouwd. En hij klinkt navenant.
Van Schoonhoven, die het instrument al drie decennia bespeelt en van haver tot gort kent, is lyrisch. “Het is de Rolls Royce onder de orgels. Je kunt er alles mee.” Hij zet zich achter de klavieren voor een kleine demonstratie. Zijdezachte fluistertoontjes uit pijpjes van nog geen centimeter. Daverend geweld van bazuinen van twee keer mansgroot dat zelfs de hardnekkigste heiden er bijna van zou overtuigen dat de Laatste Dag is aangebroken.
Het Van Dam-orgel in de Enschedese Grote Kerk wordt op woensdagavond 5 april weer in gebruik genomen met een concert van onder anderen Gijs van Schoonhoven en meesterklarinettist André Kerver.
Ingebruikname Van Dam-orgel
woensdag 5 april 2023
19:30 uur inloop
Grote Kerk, Enschede
toegang is gratis - aanmelden is wel noodzakelijk (Pieter Kooi, tel. 06-16474497 of email: [email protected])
Gerelateerd
