In het hoofd van de kiezer kruipen, dáár draait het om

Met een stapel VVD-flyers in z n hand stond Tom te Buck zaterdag urenlang te koukleumen op het Ei van Ko in Enschede. De wind sneed door zijn handschoenen, vrijwel niemand stopte voor de flyer en campagnepraatje. Toch was de missie geslaagd , vertelt Te Buck van BKB Campagnebureau.

Snuffelstage
Met dat Amsterdamse adviesbureau was hij op bezoek in Twente voor een snuffelstage bij lokale partijen. Met de VVD Enschede op pad was onderdeel van het programma. Te Buck weet nu: Flyeren gaat helemaal niet om dat papiertje in iemands hand drukken. Het gaat om een plekje bemachtigen in iemands hoofd.

Steeds later
Kort samengevat zit het zo: kiezers besluiten steeds later op welke partij ze stemmen. Bij de landelijke verkiezingen hakte een kwart (!) van de kiezers pas in de laatste 24 uur de knoop door. Zit jouw partij vers in het achterhoofd van die zwevende kiezer? Grote kans dat het rode potlood dan jouw kant op glijdt.

Zichtbaar zijn
Te Buck: Kiezers weten echt wel in welke richting ze gaan stemmen, maar niet op welke partij precies. Dus helpt het als je figuurlijk in iemands hoofd kan gaan zitten. Dat lukt door zichtbaar te zijn, op straat, sociale media en in gewone media. Juist op die laatste momenten. Het maakt tijdens het flyeren niet eens uit of iemand stopt voor een praatje of niet. Zolang diegene je maar heel even ziet.

Onbewuste drijfveren
De uiteindelijke keuze voor een partij of persoon heeft opvallend genoeg vaak niets met politiek te maken. Talloze sociaal-psychologische experimenten toonden aan dat kiezersgedrag gestuurd wordt door onbewuste drijfveren. Alles kan een rol spelen: de kleur van een poster, de uitstraling van de lijsttrekker of het advies van de buurman.

Krachtige, dominante trekken
Zo blijkt uit Amerikaans onderzoek dat presidentskandidaten daar winnen als ze krachtige, dominante trekken in het gezicht hebben, met lage stem praten en lang zijn. Sinds 1904 won de langste kandidaat het vaakst. En als die niet won, had die in drie gevallen toch de meeste stemmen (zoals Al Gore (1.84 meter) versus Bush jr. (1.80 meter) in 2000).

Trucjes
Op de lokale campagneposters in Twente zie je die trucjes ook terug, vertelt Te Buck. Vanuit de wetenschap gaat het om twee dingen: denk je dat iemand competent genoeg is? En vertrouw ik deze persoon? Op verkiezingsposters in Twente zag je dat lijsttrekkers probeerden die betrouwbare, competente blik over te brengen. In de landelijke politiek verklaart het waarom een charismatisch figuur als Thierry Baudet het zo goed doet.

Charisma
Als standpunten worden uitgesproken door een charismatisch persoon, vinden mensen die bovendien meer lijken op hun eigen standpunten, dan wanneer dezelfde standpunten worden uitgesproken door een grijze muis . Ook dat bleek uit Amerikaans wetenschappelijk onderzoek.

Knipperen met de ogen
Het gaat nog verder: tijdens debatten vertelt het aantal keer dat de kandidaat knippert met de ogen zelfs iets over stemgedrag. Hoe meer een kandidaat namelijk knippert, hoe onzekerder hij overkomt en des te minder stemmen hij krijgt.

Zwevende kiezers
Henk van de Kolk werkte als kiezersonderzoeker bij Universiteit Twente en zag het stemgedrag de laatste jaren veranderen. Het is nu heel anders dan 40 of 50 jaar geleden. Toen zaten kiezers op één partij, dat is niet meer zo. De grootste groep kiest niet standaard voor een partij, maar zweeft tussen twee of drie partijen in dezelfde hoek. We zien kiezers tussen die partijen wisselen, maar ze blijven wel bij dezelfde groep. Een PvdA-stemmer switcht wel naar Groenlinks of D66, maar niet naar CDA.

Advies van de buurman
In zijn werk voor Universiteit Twente onderzocht Van der Kolk de factoren die een rol spelen bij lokale verkiezingen. De uitkomst was opvallend. Peilingen, kieswijzers, de poster die je op de fiets tegenkomt, het advies van de buurman, een laatste tv-debat: alles heeft een beetje invloed. Eigenlijk is er maar één ding dat geen invloed heeft: het partijprogramma, want dat leest vrijwel niemand.

Hoofdlijnen
Volgens de onderzoeker wil dat niet zeggen dat de kiezers niet politiek geëngageerd zijn, ze weten namelijk vaak in hoofdlijnen wel waar een partij voor staat. De programma s zelf zijn te gedetailleerd. Dat geldt ook bij gemeenteraadsverkiezingen, waar volgens Van der Kolk landelijke thema s nog altijd de speeltuin op de hoek overschaduwd.

Uitstraling
Je zou denken dat de lokale onderwerpen hoog scoren, maar dat is niet zo. Let maar op: als PvdA deze verkiezingen verder verliest, zal dat in vrijwel elke gemeente gebeuren. Je kunt mij niet wijsmaken dat ze het dan overal slecht hebben gedaan. Dat heeft met landelijke thema s en uitstraling te maken. Hetzelfde geldt als lokale partijen winnen. Daarop wordt veel gestemd door mensen die zich afzetten tegen de landelijke politiek, blijkt uit onderzoek. Terwijl de ene lokale partij er een baggerzooi van kan hebben gemaakt en de andere juist een geweldige campagne voert.

© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede