Daan Roosegaarde: €˜Enschede! Daar kon €™t allemaal €™

Laatst stapte er een moeder op Daan Roosegaarde af. Ze vertelde dat haar zoontje ook uitvinder wil worden. Uitvinder. Ontwerper. Toekomstkunstenaar. Wat hij ook is, in Twente is hij het geworden. Aan wat hij de AKI blijft noemen. Praat met Daan Roosegaarde over zijn vele internationaal spraakmakende kunstwerken, steeds leidt het gesprek hem terug naar zijn jaren in Enschede. Het was een heel goede focusplek.

Hoe hij er zo gekomen is? Ik zat voorheen in Arnhem. Daar hadden ze een heel strenge conciërge, die stuurde ons steeds om 5 uur s middags weg en je mocht er nog geen punaise in de muur drukken. Terwijl de AKI was: wat wil jij leren? Ga je gang! We kregen een pasje en konden er altijd in. Ik voelde er een enorme drive. Ik zat met Filemon Wesselink in hetzelfde leerjaar. We waren gewoon altijd aan het werk.

En wát wilde jij leren? Het was heel praktisch nog. Ik was beeldhouwer, werkte aan sculptuur en architectuur. Openbare ruimtes fascineerden me. Dingen maken. Ik zat in een droomwereld vol ideeën, ik wist alleen niet hoe. In Enschede kon ik alles uitproberen. Tegenwoordig zetelt hij Rotterdam, in een pand dat hij van de sloop heeft weten te redden. Groot, hoog, veel glas, stalen trappen, grote schuifdeuren. Grappig eigenlijk. De AKI had dezelfde uitstraling als dit pand. Dezelfde ruimtes, dezelfde messiness. En inhoudelijk: Het mooie van de AKI was dat ze je niet dwongen te kiezen voor één discipline. Het ging juist om kruisbestuiving.

Bij zijn afstudeerproject zocht hij al de samenwerking met Saxion Kunst & Techniek. Met Liquid Space hebben we een van de eerste vloeibare ruimtes gebouwd. Een architectuur die interactief was en op bezoekers reageerde. Als je langs liep, registreerde een sensor jou. Dat zette een motortje aan, waardoor een kabel werd aangetrokken. Lachend: Het heeft drie weken gewerkt.

Voor een ander voorbeeld klapt hij zijn MacBook open. Dit is het allereerste werk dat ik heb gemaakt. In Enschede. 22 bedden, gevangen in een golvende beweging. Gebaseerd op schetsen die ik in de woestijn had gemaakt. Slapen, dromen, vrijen dingen die je op een bed doet.

Het werd gekocht door Auping. Laatst heb ik nog eens opgezocht wat ik er voor heb gevraagd. Ik wist toen nog niks van ondernemen. Hij bracht een jaar huur voor zijn studentenkamer in rekening. Zodat ik een jaar geen huur hoefde te betalen. Dat was vrijheid. Achteraf hebben zij de goedkoopste Roosegaarde ooit gekocht. Ze zijn er nu nog trots op.

Wat hij wel irritant vond: het bewoog niet. Het was lassen en maken. Maar het moest dynamisch. Microchips deden hun intrede. Op de UT en Saxion ontmoette hij de programmeurs die hem konden helpen. Daar is al het werk uit voortgekomen. Het is dynamiek met de techniek, en dynamiek met de mensen om me heen. Ik kan het niet alleen.

Nog vrij recent ontdekte hij dat wat hij doet samenkomt in het woord schoonheid . De verbinding van schoon en creativiteit. Enerzijds mijn verlangen om schoonheid terug te brengen. Schoonheid helpt enorm om mensen nieuwe ideeën te laten accepteren. Anderzijds het verlangen naar schone lucht, schoon water, schone energie. Alles wat ons verbindt, zit in het woord schoonheid. Eigenlijk ben ik schoonmaker.

Zijn nieuwe project is Space Waste Lab. Vorige week gelanceerd. Om de aarde hangt een dikke band aan troep, ruimteafval van satellieten en andere junk. Opruimen zou het eerste idee zijn. Maar, zegt Daan Roosegaarde: Opruimen is te negatief. Je wilt niet je kamer opruimen; je wilt tv kijken en je toetje opeten. Al tien jaar wordt gesteggeld over hoe we de ruimtetroep kunnen opruimen. Niemand wil het betalen, niemand wil het doen, niemand voelt zich verantwoordelijk. Dus stel ik: zie het als ingrediënt en kunnen we er dan iets mee? Zoals we van vieze lucht sieraden kunnen maken. Hiermee verwijst hij naar zijn zeven meter hoge Smog Free Towers, stofzuigers die vieze stadslucht opzuigen en er kristallen van maken, die worden verwerkt tot sieraden. In China staan er inmiddels honderden.

Boyan Slat ruimt de oceaan op, jij gaat met de ruimte aan de slag. Nederland ruimt het universum op. Creativiteit zit diep in het Nederlandse DNA. Dat is uniek. Hoe het komt? Ik denk omdat we leven onder waterniveau. Als we niet anders zouden denken en doen, zouden we letterlijk verzuipen. Twente is natuurlijk redelijk veilig, maar hier - en hij wijst naar de overkant van de straat waar een hoge wal te zien is, met winkels erin dit is de dijk. Creativiteit zit in het landschap waar we momenteel naar kijken. Mijn Chinese vrienden zeggen: verhuis gewoon naar Duitsland. Een stuk veiliger. Maar dat doen wij Nederlanders niet. Al duizend jaar proberen we met management, technologie en creatief denken een habitat te creëren. Ons hele landschap is al ontworpen.

Heb je het gevoel dat je in een Nederlandse traditie werkt? Jazeker! Ruysdael gebruikte verf en licht en penselen. Wolken, Hollands licht en doek. Hetzelfde verhaal, alleen in een ander medium. Ik kijk vaak naar Ruysdael. Wat ik doe is dus helemaal niet zo futuristisch als je zou denken. Niet zo ver van je bed.

Wel science, geen fiction. Precies, het is vrij realistisch allemaal, en praktisch. Het is geen droom die je neerzet.

Doe je dingen wel eens niet omdat ze te gemakkelijk zijn? Grappig. Ik heb Waterlicht gemaakt, een virtuele vloed die mensen doet beseffen hoe hoog het waterniveau kan worden. Qua techniek 22 keer eenvoudiger dan de Smog Free Towers. Ik realiseerde me dat het niet gaat om de complexiteit van de techniek. Het gaat, in dit geval, om de belevenis van het water, de verbeelding die je triggert bij mensen. Ze raken geïnspireerd en vragen zich af: hoe kunnen we drijvende steden maken, hoe kunnen we energie opwekken uit getijdenverschil? Je creëert een collectieve ervaring, waardoor de mensen weer gaan nadenken over hoe hun toekomst er uit moet zien. High tech of low tech doet er niet toe.

Ben je nog steeds 24 uur per dag bezig? Toen op de AKI was ik altijd aan het werk, altijd. Het is nu drukker dan ooit, maar nu ik een goed team om me heen heb, werk ik nog altijd hard, maar niet meer zó hard. Het is niet meer nodig. Als ik op het juiste moment, op de juiste plek het juiste ding zeg of doe, dan is het goed.

Dus heeft hij tijd gevonden een hobby op te pakken. Al is het wel iets anders dan postzegels verzamelen. Nachtduiken. In Azië doe ik dat. Zweven onder water is heel cool, omdat het een wereld is die niet van jou is. Je hebt geen controle, je bent een bezoeker.

Roosegaarde was onlangs nog in Enschede. Meepraten over de toekomst van Twente. Leuk, en ook een eer om op de plek waar je eerst naïef en jong begon nu mee mag denken.

Maar de grote vraag is natuurlijk: ga je iets voor Twente maken? Oh, op die manier. Het ligt er aan wat je wil. Het moet wel een ambitie zijn. Wat is uniek aan de regio en wat wil je versterken? Freewheelend: Koppel, net als bij mijn Van Gogh fietspad in Brabant, verleden en toekomst aan elkaar. De relatie tussen kunst en techniek is al heel sterk in Twente. De bouwstenen zijn er. AKI, Saxion, UT, Gogbot. Je hebt voor verandering maar drie, vier mensen nodig, een budget en een deadline. Misschien, als de Twente Biënnale iets wil. Als ze echt willen uitpakken.

© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede, foto: Carlo ter Ellen