Nieuws
Enschede
Renée Sanders wil het verhaal van haar opa en de Joodse Raad Enschede vasthouden
Het verzet van de Enschedese Joodse Raad in de oorlog is altijd onderbelicht gebleven. Vindt Renée Sanders. Ondanks dat relatief veel Enschedese joden hierdoor overleefden. Haar documentaire, Van Onmacht naar Kracht, is zondag te zien in de synagoge.
Er is, in de film, één beeld dat vooral beklijft. Het is een oude foto in zwart-wit, vermoedelijk gemaakt in 1941. Op een muurtje in de Enschedese Synagoge liggen drie hoeden op een rij. De meest chique links is die van Sig Menko, voorzitter van de Joodse Raad in Enschede. De bolhoed in het midden behoort toe aan penningmeester Isedoor van Dam, het confectiehoedje rechts aan de secretaris: Gerard Sanders, de enige van de drie die de oorlog niet zou overleven.
Als een van de laatste joden heeft hij Enschede verlaten , zegt zijn kleindochter Renée. De stad was officieel Judenfrei verklaard. Hij vertrok in een auto van de familie Van Gelderen, eigenaren van de textielfabriek De Nijverheid waar hij als procuratiehouder werkte. Bij De Broeierd is hij aangehouden. Van overlevenden weet ik, dat hij uitkeek naar de onderduik. Hij en de andere leden van de Joodse Raad hadden zich kapot gewerkt. Via kamp Vught is hij uiteindelijk in Silezië terechtgekomen. Tijdens een van de dodenmarsen van maart 1945 is hij overleden.
Het verhaal van haar opa is voor Renée Sanders altijd deel geweest van haar leven. Thuis in Amsterdam, waar ze werd geboren, ging het vaak over de oorlog, de Joodse Raad en Enschede. De foto van de drie hoeden werd door haar vader zorgvuldig bewaard.
Tegenwoordig zouden ze zeggen: het is een iconisch beeld. Usje Kanterman, de secretaresse van Menko, heeft opdracht gegeven om de foto te maken. Mijn grootvader en de andere bestuursleden vergaderden regelmatig. En steeds lagen die hoeden daar op dat muurtje in de synagoge.
Niet lijdzaam
Precies drie kwartier duurt haar documentaire. Ze maakte de film achttien jaar geleden, in een bewuste poging tegenwicht te bieden aan het traditionele beeld van de lijdzaamheid, waarmee de Joodse bevolking in Nederland in de oorlog haar lot onderging. Nu, na al die jaren, is de actualiteit ervan volgens haar alleen maar groter geworden.
De leden van de Joodse Raad in Enschede verzetten zich tegen het standpunt van hun collega s in Amsterdam die meewerkten met de nazi s, in de hoop erger te komen. Toen Sig Menko op een vergadering in Amsterdam vroeg hoe ze daar dachten over onderduiken, kreeg hij te horen: Meneer Menko, dat woord komt in ons vocabulaire niet voor. Hij en de anderen gingen tegen de stroom in en redden daarmee talloze levens. Nog steeds, als het over de Jodenvervolging in Nederland gaat, ligt de focus op Amsterdam. Het verhaal van Enschede krijgt amper aandacht, ook niet in de stad zelf.
Gerard Sanders, haar grootvader, kwam uit een eenvoudig gezin van zeven kinderen. Hij maakte carrière bij textielfabriek De Nijverheid en was zeer actief in het joodse gemeenschapsleven van voor de oorlog.
Samen met zijn collega s uit de Raad gaf hij alle joden in Enschede zoveel mogelijk het advies om onder te duiken. Via het netwerk van dominee Leendert Overduin en met geld van joodse en vooral ook niet-joodse textielfabrikanten werden honderden Enschedese Joden aan een onderduikplek geholpen. Van de ongeveer 1300 Joden in de stad werden er ruim vijfhonderd gered, meer dan in welke andere stad ook in Nederland.
Tragisch
Het verhaal blijft tragisch, maar bevat toch ook iets van hoop. Gezien de omstandigheden is het bijna ongelofelijk wat er in Enschede is gebeurd. Na de razzia van september 1941, de eerste grote buiten de Randstad,wisten Menko en de anderen wat er ging gebeuren. De doodsberichten van de mannen die toen naar Mauthausen werden gevoerd, begonnen na drie weken binnen te komen. Ook van Duits-Joodse vluchtelingen hadden ze hier aan de grens de verhalen al gehoord. De Joodse gemeenschap beschikte bovendien over de contacten en geld om mensen te helpen. Veel meer dan in Amsterdam waren ze in de lokale bevolking geïntegreerd. Uiteindelijk leidde dat ertoe dat de Joodse Raad in Enschede zich ging verzetten, niet alleen tegen de bezetter maar ook tegen de Joodse Raad in Amsterdam.
In haar lezing zondag, voorafgaand aan de film, zal ze het belang van haar documentaire nog eens benadrukken. Voor het eerst na lange jaren is hij weer eens in Enschede te zien.
De laatste keer was acht jaar geleden. En dat voor een verhaal waarvan ik in alle bescheidenheid vind dat het een van de grote verhalen is van de oorlog, zeker in Twente. Dit verhaal hoort bij de canon van de regionale geschiedenis en zou te horen moeten zijn op scholen, universiteiten en, zeker ook, een plek als de synagoge.
Zelf vindt ze vooral dat de film recht heeft gedaan aan de leden van de Joodse Raad en hun helpers. Mensen die niet achter de meute aanlopen maar zelf beslissen: dat is een boodschap voor iedereen, niet alleen nu maar ook in de toekomst.
Enschede, Synagoge, zondag 15.30 uur. Aanmelding vooraf via rondleidingen@ synagogeenschede.nl
© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede, foto:
Als een van de laatste joden heeft hij Enschede verlaten , zegt zijn kleindochter Renée. De stad was officieel Judenfrei verklaard. Hij vertrok in een auto van de familie Van Gelderen, eigenaren van de textielfabriek De Nijverheid waar hij als procuratiehouder werkte. Bij De Broeierd is hij aangehouden. Van overlevenden weet ik, dat hij uitkeek naar de onderduik. Hij en de andere leden van de Joodse Raad hadden zich kapot gewerkt. Via kamp Vught is hij uiteindelijk in Silezië terechtgekomen. Tijdens een van de dodenmarsen van maart 1945 is hij overleden.
Het verhaal van haar opa is voor Renée Sanders altijd deel geweest van haar leven. Thuis in Amsterdam, waar ze werd geboren, ging het vaak over de oorlog, de Joodse Raad en Enschede. De foto van de drie hoeden werd door haar vader zorgvuldig bewaard.
Tegenwoordig zouden ze zeggen: het is een iconisch beeld. Usje Kanterman, de secretaresse van Menko, heeft opdracht gegeven om de foto te maken. Mijn grootvader en de andere bestuursleden vergaderden regelmatig. En steeds lagen die hoeden daar op dat muurtje in de synagoge.
Niet lijdzaam
Precies drie kwartier duurt haar documentaire. Ze maakte de film achttien jaar geleden, in een bewuste poging tegenwicht te bieden aan het traditionele beeld van de lijdzaamheid, waarmee de Joodse bevolking in Nederland in de oorlog haar lot onderging. Nu, na al die jaren, is de actualiteit ervan volgens haar alleen maar groter geworden.
De leden van de Joodse Raad in Enschede verzetten zich tegen het standpunt van hun collega s in Amsterdam die meewerkten met de nazi s, in de hoop erger te komen. Toen Sig Menko op een vergadering in Amsterdam vroeg hoe ze daar dachten over onderduiken, kreeg hij te horen: Meneer Menko, dat woord komt in ons vocabulaire niet voor. Hij en de anderen gingen tegen de stroom in en redden daarmee talloze levens. Nog steeds, als het over de Jodenvervolging in Nederland gaat, ligt de focus op Amsterdam. Het verhaal van Enschede krijgt amper aandacht, ook niet in de stad zelf.
Gerard Sanders, haar grootvader, kwam uit een eenvoudig gezin van zeven kinderen. Hij maakte carrière bij textielfabriek De Nijverheid en was zeer actief in het joodse gemeenschapsleven van voor de oorlog.
Samen met zijn collega s uit de Raad gaf hij alle joden in Enschede zoveel mogelijk het advies om onder te duiken. Via het netwerk van dominee Leendert Overduin en met geld van joodse en vooral ook niet-joodse textielfabrikanten werden honderden Enschedese Joden aan een onderduikplek geholpen. Van de ongeveer 1300 Joden in de stad werden er ruim vijfhonderd gered, meer dan in welke andere stad ook in Nederland.
Tragisch
Het verhaal blijft tragisch, maar bevat toch ook iets van hoop. Gezien de omstandigheden is het bijna ongelofelijk wat er in Enschede is gebeurd. Na de razzia van september 1941, de eerste grote buiten de Randstad,wisten Menko en de anderen wat er ging gebeuren. De doodsberichten van de mannen die toen naar Mauthausen werden gevoerd, begonnen na drie weken binnen te komen. Ook van Duits-Joodse vluchtelingen hadden ze hier aan de grens de verhalen al gehoord. De Joodse gemeenschap beschikte bovendien over de contacten en geld om mensen te helpen. Veel meer dan in Amsterdam waren ze in de lokale bevolking geïntegreerd. Uiteindelijk leidde dat ertoe dat de Joodse Raad in Enschede zich ging verzetten, niet alleen tegen de bezetter maar ook tegen de Joodse Raad in Amsterdam.
In haar lezing zondag, voorafgaand aan de film, zal ze het belang van haar documentaire nog eens benadrukken. Voor het eerst na lange jaren is hij weer eens in Enschede te zien.
De laatste keer was acht jaar geleden. En dat voor een verhaal waarvan ik in alle bescheidenheid vind dat het een van de grote verhalen is van de oorlog, zeker in Twente. Dit verhaal hoort bij de canon van de regionale geschiedenis en zou te horen moeten zijn op scholen, universiteiten en, zeker ook, een plek als de synagoge.
Zelf vindt ze vooral dat de film recht heeft gedaan aan de leden van de Joodse Raad en hun helpers. Mensen die niet achter de meute aanlopen maar zelf beslissen: dat is een boodschap voor iedereen, niet alleen nu maar ook in de toekomst.
Enschede, Synagoge, zondag 15.30 uur. Aanmelding vooraf via rondleidingen@ synagogeenschede.nl
© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede, foto:
Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie?
Tip onze redactie via mail of telefoon. Deze vind je op onze contactpagina.
