Maatwerk in de bijstand: de prijs van herstel

Dit derde verhaal gaat over Melle, die al vanaf zijn vroege pubertijd alcohol en drugs gebruikt als zelfmedicatie. Het heeft hem geholpen om te overleven, maar normaal meedraaien op school of in de samenleving zat er niet in. Melle heeft een bijstandsuitkering.

De hoop dat het anders kan

Hij is bijna dertig. Tactus - de instelling voor verslavingszorg- heeft een traject uitgestippeld dat hem past als een jas. Het is tijd en Melle heeft er zin in, hoe raar dat ook klinkt. Voor het eerst voelt hij perspectief, de hoop dat het anders kan. Probleem is alleen dat hij voor het laatste stuk van dat traject een eigen bijdrage van ruim zevenhonderd euro moet betalen. Die heeft hij niet. En de aanvraag bijzondere bijstand is kansloos. De gemeente vergoedt geen eigen bijdragen.

Een aanvraag voor een koelkast of een wasmachine was naar alle waarschijnlijkheid wel toegewezen, zei de consulent bij de gemeente die haar best voor hem deed. Maar eigen bijdragen worden niet vergoed. Op zijn vraag waarom niet, moest zij het antwoord schuldig blijven. Dat is gemeentebeleid, was alles wat ze daarover zeggen kon. Een aanvraag was zinloos.

De verkeerde zorgverzekeraar

Melle heeft de pech dat hij bij een zorgverzekeraar zit met wie de instelling waar hij als laatste naartoe wil geen contract heeft. Destijds, toen hij een poging deed om een studie op te pakken en uit huis ging, was dat de goedkoopste. Had hij bij Menzis gezeten, dan was het hele traject vergoed.

Toch het voorgestelde traject

Nu staat hij voor een keus. Hij kan het traject dat Tactus voor hem uitstippelde afblazen. Hij heeft er het geld niet voor. Hij kan een alternatief programma volgen, waarvoor geen eigen bijdrage wordt gerekend. Maar dat is bij een club waarmee hij in het verleden niet zulke goede ervaringen had. Bovendien bieden ze een heel beperkt programma, niet wat hij nodig heeft. Als hij heel eerlijk is, heeft hij daar geen vertrouwen in. Melle besluit het traject te gaan doen zoals Tactus dat voorstelt.

Zevenhonderd euro afbetalen

Dat betekent dat Melle straks, als het achter de rug is, een rekening van ruim zevenhonderd euro op de mat krijgt. Hij spreekt met de instelling een betalingsregeling af: vijf maandelijkse termijnen van honderdvijftig euro. Hoe hij dat moet gaan doen, hij heeft geen idee. Ja, betalen. En dan maar zien waar en hoe hij zijn kostje bij elkaar scharrelt.

Probleem is alleen dat veel van de mensen op wie hij dan een beroep kan doen, in het circuit zitten waar hij uit wil. Geld aannemen is ook tricky. Hij zit in de bijstand en dan moet je alles opgeven. Er zijn wel mensen die hem financieel willen helpen, maar dat kan dus niet zomaar. Daar komen vragen van.

Wie dan leeft, die dan zorgt

Hij hoopt maar dat hij na die vijf maanden geen controle van de sociale dienst krijgt. Dan loopt hij kans dat hij die honderdvijftig euro afbetaling moet verantwoorden en de vraag krijgt waar hij al die maanden dan van heeft geleefd. Kun je die vraag niet afdoende beantwoorden, dan loopt hij het risico dat ze denken dat hij ergens een geheime inkomstenbron heeft. Maar hij waagt het erop. Dit is zijn kans om uit het moeras te komen. En wie dan leeft, die dan zorgt. Zo heeft hij het al die jaren gered.

Redactioneel commentaar

De Participatiewet regelt ook het recht op bijzondere bijstand. Eenvoudig gezegd komt het er op neer dat gemeenten bijzondere kosten, waar de gewone uitkering niet in voorziet, geheel of gedeeltelijk kan vergoeden. De wet omschrijft niet precies om wat voor kosten dat dan moet gaan, behalve dat het moet gaan om ‘noodzakelijke kosten van het bestaan’.

Gemeentelijke beleidsregel

Enschede bepaalde dat eigen bijdragen niet tot dat soort kosten gerekend worden. In het geval van Melle - de naam is gefingeerd, het verhaal is echt - zag de gemeentelijke consulent weliswaar dat er alle reden was om een uitzondering op die gemeentelijke regel te maken, maar kreeg zij dat intern niet voor elkaar. Het zou voor Melle een belangrijke ondersteuning zijn geweest bij een belangrijke stap om zijn leven op de rit te krijgen, maar het beleid stond het niet toe.

Onduidelijk blijft waarom Enschede de beleidsregel om geen eigen bijdragen uit de bijzondere bijstand te vergoeden hanteert. En waarom een uitzondering in Melle’s situatie niet mogelijk was. De Participatiewet biedt die ruimte.

Ruimte in de wet

Voor Melle’s toekomst en de kansen om iets van zijn leven te maken, is een stap als deze noodzakelijk. Enschede biedt daarnaast een collectieve ziektekostenverzekering bij Menzis, waar Melle nooit gebruik van heeft gemaakt. De besparing die dat heeft opgeleverd, zou een argument kunnen zijn om met deze extra ziektekosten coulant om te gaan. De wet biedt gemeenten aanvullend ook de ruimte om mensen die langdurig een laag inkomen hebben een inkomenstoeslag te geven.

Hoe het ook zij: in dit geval was de beleidsregel ‘geen vergoeding van eigen bijdragen’ het motief om Melle’s beroep op bijzondere bijstand af te wijzen. Waar hij - inderdaad - wel in aanmerking was gekomen voor vergoeding van bijvoorbeeld een koelkast of een wasmachine, als die van hem het had begeven.

Het is voor Melle te hopen dat zijn keus om toch voor de voorgestelde behandeling te gaan hem niet - opnieuw - in problemen brengt.

In een reactie op publicaties in deze serie stelt de gemeente om privacy-redenen niet in te gaan op casuïstiek. Verder stelt de gemeente de Participatiewet te hanteren zoals die is voorgeschreven, en dan in een individueel maatwerktraject. Tot slot wijst de gemeente op het onderzoek van de gemeenteraad naar de uitvoering van sociale wetten. De gemeente vindt het ook om die reden niet gepast om in te gaan op individuele gevallen en wil de resultaten van dat onderzoek afwachten.