Hoe een textielzoon voetbal naar het oosten bracht: Enschedese club PW viert 140-jarig bestaan met ‘niet zomaar een jubileumboek’

“We brengen dit boek wel uit in het kader van dit jubileum, maar het is niet zomaar een jubileumboek”, meent oud-voorzitter Ben Snijders. “Het is veel meer dan dat.” Textielvoetbal is een historisch verslag van de vroege jaren van het voetbal in Enschede, gebaseerd op diepgaand onderzoek. “Jan Luitzen is een wandelende encyclopedie: hij heeft het verhaal zo accuraat mogelijk neergezet en is dicht bij de feiten gebleven. Als iets niet bewezen kon worden, staat het niet in het boek”, vertelt Snijders trots over het schrijfwerk van zijn collega.

Van Engeland naar Enschede

De oorsprong van EFC PW is onlosmakelijk verbonden met de Enschedese textielindustrie. “Het boek heeft iets – en alles – te maken met de man die voetbal naar Enschede haalde”, legt sporthistoricus Jan Luitzen uit. Die man was Jan Bernard van Heek, uit de befaamde textielfamilie Van Heek. Hij keerde in het voorjaar van 1885 terug van zijn stage in Manchester. Tijdens zijn stage moest hij het weven en spinnen onder de knie krijgen. In zijn vrije tijd leerde hij het spelletje voetbal kennen en speelde hij zelfs mee in een Engels elftal – een unicum voor een Nederlander in die tijd.

Met een echte voetbal onder de arm, gekocht bij de lokale voetbalshop, nam hij het nieuwe spel letterlijk mee naar Enschede. “Zijn enthousiasme werkte aanstekelijk: iedereen vond het prachtig”, vertelt Luitzen. “Ondanks dat Van Heek in zijn demonstratiepotje zelf alle vijftien doelpunten scoorde.”

De ‘vlegeljaren’

Niet lang na de introductie van Van Heek werd de eerste Enschedese voetbalclub opgericht: de Enschedese Football Club (EFC), bestaande uit mannelijke twintigers uit textielfamilies. De eerste namen bij de club zijn geen onbekende in Enschede. Het stikte van de namen die tegenwoordig te zien zijn op straatnaambordjes. Luitzen: “Ook de jongere generaties leek het spel leuk en zij begonnen twee maanden later hun eigen voetbalclub: Prinses Wilhelmina.” In 1888 fuseerden de twee verenigingen tot EFC PW.

Die beginjaren van de club worden in het boek omschreven als ‘De Vlegeljaren 1885-1900’. Luitzen licht toe: “Vlegeljaren zijn de ondeugende puberjaren, waarin je kattenkwaad uithaalt en grenzen opzoekt. Voetbal was in die tijd zo’n uitlaatklep, buiten het gezag van ouders en school om. Je kon doen waar je zin in had. En rijkeluiszonen konden prima een vlegel zijn.”

Cricket vs voetbal

Hoewel Enschede niet per se de bakermat van het Nederlandse voetbal is – al in 1854 werd er gevoetbald op elite privékostscholen – is PW één van de oudste nog bestaande clubs van heel Nederland. “In het westen van het land ontstonden vanaf 1882 informele voetbalgroepjes”, vertelt Luitzen. “Vaak voortgekomen uit cricketclubs, dat was in die tijd de meest populaire sport. In de zomer werd er cricket gespeeld, maar wanneer dat niet kon in de winter, werd er gevoetbald.”

“In Enschede was dat anders”, legt de onderzoeker uit. “PW is meteen als voetbalclub gestart. Cricket speelde hier nauwelijks een rol. De volksjongens vonden voetbal bovendien aantrekkelijker: het was ruwer, je kon er je agressie in kwijt en het was goedkoper. Voor cricket had je dure uitrustig nodig.” Zo groeide voetbal al snel uit tot de volkssport die het nu is.

Eliteclub tot kelderklasse

Toch bleef PW zelf een lange tijd een elitaire vereniging. Snijders: “Tot in de jaren zestig gold er nog ballotage. Op basis van postcodes en het inkomen van de vaders werd bepaald of je wel of niet lid mocht worden.” Pas later maakte het strikte selectiebeleid plaats voor een meer open karakter.

Tegenwoordig draait het bij PW vooral om plezier en passie voor het spel. “Prestatie is minder belangrijk geworden”, aldus oud-voorzitter Snijders. “We spelen in de kelderklasse. Alleen de selectie traint apart, voor de rest traint iedereen door elkaar heen en de kantine gaat pas dicht als de laatste naar huis gaat.”