Kees de Groot in 1Twente het Jaar: ‘Je moet shockeren om iets in beweging te zetten’
Mister GOGBOT, godfather van de media-art, enfant terrible van de kunstenaarsscene in Oost-Nederland Kees de Groot ging dit jaar met pensioen. Dat wil zeggen: hij nam afscheid als directeur van ‘zijn’ media-artcollectief PLANETART. In 1Twente het Jaar blikt hij terug op een kunstenaarsbestaan: van blokfluit en Groningse fanfare tot Enschedese avant garde.
De Groot werd geboren in 1956, op de grens van Groningen en Friesland. In een vrijzinnig protestants nest. Een boerderij, melkvee, weilanden, klei en een kanaal voor het huis. Als je de fotootjes uit die tijd naast de cyberpunk legt die De Groot nog altijd is, vraag je je af welke aardverschuiving zich in het leven van de man heeft voltrokken.
ISIS-strijders op de Enschedese Oude Markt
Het komt in de uitzending niet aan bod, maar enkele jaren geleden stond er tijdens het GOGBOT-festival een installatie op de Enschedese Oude Markt die kenmerkend is voor de manier waarop De Groot in zijn werk maatschappelijke vragen oproept. Of je nou wilt of niet. Het riep heftige reacties op (en begrijpelijk).
Een in zwart gestoken Jihadist, een IS-strijder. Een geknielde en geknevelde krijgsgevangene in oranje overall. Een huiveringwekkend beeld dat via socials de wereld overging. Op de plaats van het hoofd van de geknielde figuur was een gat gezaagd. Een niet te missen uitnodiging aan passanten om hun eigen hoofd in dat schavot te steken en zich te laten vereeuwigen.
Lees verder onder de afbeelding.
Wat als ik dit zou zijn? Slachtoffer van extremisten, onbedoeld wereldnieuws. Niks ver-weg-show, iets gruwelijks dat ik met een rare mengeling van huiver en fascinatie op tv en social-media langs zie komen, maar het decor van iets dat mij persoonlijk aangaat. Is dat denkbaar? Wat doet dat met me? Hoe verhoud ik me tot waanzin als die mij aan de kleren komt?
Drugs, het Rijksmuseum en de AKI
Nog een voorbeeld. Ook uit de GOGBOT-doos. Twee jaar geleden stond het tech-art-festival in het teken van verdoving, vluchten uit de werkelijkheid, zeg: drugs. Reden voor Rijksmuseum Twenthe en de AKI, de Enschedese kunstacademie, om zich dat jaar terug te trekken uit de gebruikelijke samenwerking met De Groot en zijn team. Te controversieel. Wij nemen - politiek correct - afstand.
Lees verder onder de afbeelding.
Of is het struisvogelpolitiek? Je vingers niet durven branden aan een onderwerp dat gedoe geeft en allicht een smet werpt op het blazoen van een keurig instituut? De werkelijkheid is immers dat het gebruik van verdovende middelen zo oud is als de mensheid èn gemeengoed in de contemporaine festivalcultuur.
In De Groot’s filosofie - de kunstenaar is zelf notoir gebruiker - kun je er dus maar beter het gesprek over aangaan. Jazeker, er kleven bezwaren en gevaren aan, stelde hij na afloop van de opnames voor 1Twente het Jaar, waarin het onderwerp niet aan bod kwam. Maar dat is maar één kant van het verhaal. De behoefte om je zo nu en dan te onttrekken aan de werkelijkheid, en de vraag hoe dat dan zo verantwoord mogelijk te doen, zijn andere kanten van dezelfde medaille.
Provocatief met een doel
Beide voorbeelden zijn exponenten van hoe De Groot werkt. Hij paart maatschappelijke betrokkenheid aan - soms fors provocerende - creatieve uitingen. En hij plaatst die het liefst in de openbare ruimte, in your face. Subtiliteit is aan hem niet besteed. Je moet provoceren om de gevestigde orde uit te dagen, is zijn stelling. Anders verandert er niets.
Frank Zappa - een vroege inspiratiebron voor De Groot - verwoordde dat zo: Without deviation from the norm, progress is not possible (vooruitgang is niet mogelijk zonder af te wijken van de norm). De Groot geeft die neiging om af te wijken van wat normaal is een bijna gewelddadige schop onder de kont. Met liefde.
De werkelijkheid buiten de gebaande paden
Dat verklaart ook zijn hang naar pop-art en absurdisme, de vertekening van de werkelijkheid zoals wij die kennen. Vaak in extremis, bijna altijd ongelikt. De boodschap: de wereld moet het niet hebben van de gevestigde orde of de status quo. Ook niet als het om cultuur gaat. Er ligt een werkelijkheid ver buiten het bekende. Willen we verder, dan hebben we niets aan de al gebaande paden.
WTF is PLANETART?
PLANETART, met puntjes tussen de letters als je het helemaal correct wilt spellen, staat voor: planetary lucid alien noise eaters trash autonomous robot telepaths. Dan weet je het wel… Of, en dat is waarschijnlijker, dan heb je helemaal geen idee meer waar het over gaat. Precies de paradox die de oprichter ervan kenmerkt en cultiveert: het lijkt een onsamenhangende brij van woorden, maar elk woord klopt. De samenhang mag je zelf uitdokteren. Of bepalen, ook goed.
PLANETART is een Enschedees platform voor tech-art en media-art, de fusie tussen techniek, alles wat moderne media en communicatie is en kunst. Waarbij die kunst gebruik maakt van techniek en media en beide tegelijkertijd meedogenloos bekritiseert.
Kees de Groot richtte het platform op in 1995, met een aantal vrienden. Zij vormden het collectief dat het PLANETART-podium bespeelde. Daar stak geen artistieke visie achter die moest worden uitgewerkt; de aanleiding was veel platter. De gemeente Hengelo had financiering toegezegd voor een tentoonstelling en er moest een stichting met een bankrekening komen.
Stichting PLANETART werd de springplank voor een heel scala aan festiviteiten en festivals, waarvan tech-art-festival GOGBOT de bekendste is. Eerst hoofdzakelijk in Enschede en Twente, inmiddels ook in Rotterdam.
Zijn werk is niet afgestemd op keurige musea of galeries maar hoort thuis in garages, kraak- en afbraakpanden en op straat. In zijn woorden: non-art is more art than art-art. Anders gezegd: iedereen kan kunstenaar zijn. Mits ‘ie de ruimte neemt en zijn of haar hart laat spreken.
Flower power en punk
De Groot is kind van zijn tijd. Zijn vormende jaren - als mens en als kunstenaar - bevonden zich op het snijpunt van twee sociologische aardverschuivingen: die van de flower-power en punk. De, misschien wat naïeve, hoopvolle boodschap van liefde en wereldvrede èn die van de deceptie, het nihilisme, de bom die onvermijdelijk een keer zou vallen. Hij is op dat kruispunt blijven hangen; de wereld kan en moet anders, maar daartoe moet er wel het nodige tegen de vlakte.
Overzichtstentoonstelling en biografie
Je kunt de Twentse Groninger verwijten dat hij het zijn publiek niet per se makkelijk maakt om door te dringen tot de diepere lagen van zijn werk. Dat maakt het - andersom - voor een publieksinstelling als een museum allicht ook niet vanzelfsprekend om de deuren wagenwijd voor hem open te zetten. Desalniettemin zijn er musea geweest die zich eraan waagden. In Nederland, maar ook ver daarbuiten.
Lees verder onder de afbeelding.
Rijksmuseum Twenthe programmeerde dit jaar een overzichtstentoonstelling van het werk van De Groot en biedt bijna jaarlijks tentoonstellingsruimte aan GOGBOT. Het museum leverde ook een substantiële bijdrage aan P.L.A.N.E.T.A.R.T. - the history of Kees de Groot en Planetart, een biografie over de kunstenaar De Groot. Eigenlijk over de metamorfose van blokfluitspelend Gronings joch tot avant-gardist en cyberpunk.
In deze aflevering van 1Twente het Jaar slenteren we met de kunstenaar langs een aantal markante episodes en ontwikkelingen die brandstof gaven aan die verandering.
