Eén op de zes huishoudens in Enschede heeft uitgavestress (maar dat ligt niet aan Enschede)

Dat Nibud-onderzoek, de ‘minima-effectrapportage’, wordt eens per twee jaar uitgevoerd in opdracht van de gemeente. Daarbij wordt ook gekeken naar het aantal mensen dat de gemeente weet te bereiken met ondersteuning, zoals hulp door Stichting Leergeld of de energietoeslag. De Enschedese gemeenteraad stelde eind 2020 nieuw beleid vast om minima-huishoudens beter te ondersteunen: ‘rondomen met je inkomen’. Dat beleid is geëvalueerd. Zowel dat Nibud-onderzoek als die evaluatie liggen bij de gemeenteraad, die moet besluiten over een vervolg van dat beleid.

Pleisters plakken op een open wonde

Het Nibud stelt vast dat de stad, in vergelijking met andere Nederlandse gemeenten, relatief veel inwoners met steun weet te bereiken. Dat zijn er sinds 2020 ook ruim 1.000 meer geworden. De grootste groei zit ‘m kwijtschelding van gemeentelijke belastingen (ruim 10.000 huishoudens). Maar ook de andere regelingen die Enschede heeft om minima te ondersteunen zijn door meer inwoners gebruikt. Het totaal aantal arme huishoudens in de stad is gedaald.

Evengoed komen veel huishoudens in de stad structureel tekort. Dat geldt, volgens het Nibud, vooral voor ouderparen met oudere kinderen en alleenstaande 18-jarigen. Die konden vorig jaar niet rondkomen, ook niet met de uitgekeerde energietoeslag. Zij komen tussen de 63 tot 275 euro (paren met oudere kinderen) en 186 tot zelfs 463 euro tekort (18-jarigen - bij dat laatste tekort gaat het om studenten met studiefinanciering).

Als die energietoeslag buiten beschouwing wordt gelaten, geldt dat tekort voor veel meer huishoudtypen. Dan redden ook AOW’ers en paren zonder of met jonge kinderen het niet. In totaal konden 4.400 tot 5.400 huishoudens met een inkomen tot 130 procent van het minimum in de stad niet rondkomen. Enschede telt zo’n 15.000 huishoudens op dat inkomenspeil.

Zonder gemeentelijke ondersteuning zijn alleen AOW'ers zonder kinderen en alleenstaanden met twee jonge kinderen (en een paar inkomensgroepen van boven de 120 procent van het minimum) in staat om iets opzij te leggen.

De reden voor die huishoudelijke tekorten: het minimumloon is simpelweg te laag. Daar zit een belangrijk knelpunt, want gemeenten mogen geen inkomenspolitiek bedrijven. Dat is aan Den Haag. Daarmee kan een stad als Enschede, waar relatief veel mensen moeten rondkomen van een minimum, weinig anders kan dan proberen die effecten zo goed mogelijk te dempen. Dat is: pleisters plakken op een open wonde.

Aannames Nibud: vast huurbedrag en gebruik van alle regelingen

Het Nibud maakt in dat eerder genoemde onderzoek gebruik van een aantal gemiddelden en aannames. De belangrijkste zijn een gemiddelde (sociale) huur van 647 tot 694 euro per maand en maximaal gebruik van alle - landelijke en gemeentelijke - inkomensondersteunende mogelijkheden.

Dat ligt in de praktijk natuurlijk vaak anders. De huursom kan hoger en lager uitpakken en dat heeft gevolgen voor de uitgaven, en dus het geld dat overblijft. Die gevolgen zijn overigens niet heel groot omdat de meeste minima-huishoudens huurtoeslag ontvangen. Daardoor is het effect van een lagere of hogere huur klein.

In werkelijkheid maakt ook lang niet iedereen maximaal gebruik van alle mogelijkheden om ondersteuning te krijgen. Dat leidt wel tot een serieus groter tekort dan het Nibud berekent.

Bereik van ondersteuning relatief hoog

Het is dan ook van belang dat zoveel als mogelijk alle huishoudens die ervoor in aanmerking komen gebruik maken van die regelingen. De gemeente wil daarom weten hoeveel van die huishoudens zij bereikt.

Uit het onderzoek blijkt dat Enschede er bovengemiddeld goed in slaagt om passende ondersteuning te bieden aan inwoners die dat nodig hebben. Stichting Leergeld bereikt 75 procent van de gezinnen met kinderen die steun kunnen gebruiken. Landelijk ligt dat cijfer op veertig procent.

Met de energietoeslag bereikte de gemeente zelfs 97 procent van de huishoudens die er voor in aanmerking kwamen. Alleen bij het gebruik van een collectieve (goedkopere) zorgverzekering bereikt Enschede een gemiddeld aantal inwoners die daarvan zouden kunnen profiteren. Sinds 2020 bereikt de gemeente ruim duizend huishoudens meer met de een of andere vorm van ondersteuning.

Meer geld voor ondersteuning

Er is de gemeente veel aan gelegen om het bereik van de ondersteuning te vergroten, zodat meer minima-huishoudens daarvan profiteren. Het college wil daar dit jaar nog 105.000 euro extra voor vrijmaken. In 2027 ligt dat extra bedrag op 397.500 euro. Het belangrijkste deel van die bedragen gaat naar Stichting Leergeld en inkomenstoeslag. Enschedeërs die in aanmerking willen komen voor die ondersteuning moeten dat aanvragen - bij respectievelijk Stichting Leergeld (voor kinderen) en bij de gemeente.

Betere bekendheid van regelingen

Daarnaast moet de stad gemobiliseerd worden, stelde verantwoordelijk wethouder Arjan Kampman in een persbijeenkomst over dit onderwerp. Anders gezegd: het is belangrijk dat ook alle partijen in de stad die zich bezighouden met hulp aan minima weten welke ondersteuning er is en inwoners helpen om daar gebruik van te maken, als dat nodig is. Denk daarbij aan organisaties als Alifa (welzijn), de Stadsbank, het Diaconaal Platform, de Wijkteams maar ook de Wijkwijzers.

Kampman maakt zich druk om het landelijke beleid en hekelt de stroperigheid van voorgestelde veranderingen. “We hebben het systeem voor de meest kwetsbaren het meest ingewikkeld gemaakt. Dit kan zo niet langer.” Dat is een boodschap die hij ook in landelijke gremia uitdraagt, met een aantal collega-wethouders van gemeenten die met vergelijkbare problemen kampen.