Oprichter Vluchtelingenwerk Enschede: 'Meer Twents noaberschap bij vluchtelingen'

Zitten? Niks ervan. Eerst een rondleiding, kondigt Dick Turk (65) aan. Een goed idee, maar zijn huis staat nogal vol. Tafels gaan schuil onder laptops, borden en paperassen. Op de vloeren is het niet anders. Een uitpuilende vaatwasmachine. Bij de voordeur werd het gangpad al half versperd door kratten Grolsch. Beugels. "Natuurlijk, wat dacht jij dan?"

Levenslange inzet
Hij begint in de kamer achter. "Dit is de plek waar we vaak eten en vergaderen. En het is mijn werkplek." De televisie staat op Al Jazeera. "Of anders op BBC World." Het aantal schermen neemt alleen maar toe. In de kamer ernaast staat een grote televisie, maar hier is het Dick Turk te doen om de foto's en schilderijen die aan de muren hangen. Afbeeldingen die elk voor zich getuigen van zijn maatschappelijke betrokkenheid en zijn haast levenslange inzet voor vele vluchtelingen. Een aantal van hen is later vermoord. "Hier: Mustafa Kanat, doodgestoken in Enschede." Hij zwijgt, secondenlang.

Naar boven. Kamer na kamer. "Best groot voor één man", stelt hij zelf vast. In de badkamer is een televisie weggewerkt in een muur. "Ik dacht in bad films te kijken. Het komt er zelden van."

Studentenflat
Turk woont hier sinds 2000. Het is alsof zijn spullen er nog liggen van de verhuizing. Het geeft aan dat zijn interesses elders liggen. 40 jaar geleden stond hij aan de wieg van Vluchtelingenwerk Enschede. En dat voor een student Elektrotechniek aan de toenmalige TH. "Ik woonde in een studentenflat. Daar kwam toen een aantal vluchtelingen te wonen." Hij sloot vriendschap met een Portugees. "Hij was zo politiek als de neten. Ik ook. Dus het klikte nogal gauw. We werden een soort broers eigenlijk. Hij is later teruggegaan naar Portugal, is getrouwd en heeft kindjes." De man is tegenwoordig bankier.

Dienstweigeraar
Kwam er nog wat van studeren? "Ik heb een vakpropedeuse gehaald, als je dat bedoelt. Maar het had mijn belangstelling niet meer op een gegeven moment. Toen ben ik fulltime in dit werk gekropen." Bij Vluchtelingenwerk begon hij als dienstweigeraar. Vervangende dienstplicht. "Een poos heb ik landelijk gewerkt. Toen heb ik een eigen stichting opgericht."

Koerdistan
Inmiddels is de rondleiding beëindigd en zit Dick Turk op zijn werkplek. Achter hem een wereldkaart uit circa 1950 en aan de muur een Tubantia-zondagkrant, vergeeld, uit 2004. "Daarin staat een stuk van mij over Koerdistan."

Hij weet veel van Koerdistan, ging en gaat er naar toe. "Zelfs daar kreeg ik een keer Grolsch in beugels." Zoals hij ook naar andere brandhaarden trok. Portugal na de Anjerrevolutie, hij was in Uruguay, Chili, Bolivia. Als er iets loos was, ging hij kijken. "Uit ingebouwde nieuwsgierigheid. Als je met vluchtelingen praat, moet je weten wat er gebeurd is in hun land. Daar moet je Fingerspitzengefühl voor ontwikkelen. Het brengt me dingen bij die ik anders niet had geleerd."

Hoeveel vluchtelingen heb je geholpen in al die jaren? "Mwa, een paar duizend? Precies weet ik het niet. Hoeveel Syrisch-orthodoxen zijn hier? 8.000?" Hoe de Syrisch-orthodoxe gemeenschap is geland in Twente is een mooi voorbeeld van hoe Dick Turk zich integratie voorstelt. "Uit kerkelijke kring werd ervoor gezorgd dat vrijwilligers gekoppeld werden aan een Syrisch of Armeens gezin. In heel Twente. Zo moet het. Als je iemand koppelt aan een gezin krijgt dat een natuurlijke dynamiek. Samen bespreken naar welke school de kinderen gaan, hoe ze op sport kunnen. Een deel van het succes van de Syrisch-orthodoxen in Twente heeft te maken met deze constructie."

Mensen een plek geven
Hier ligt een taak voor de wijk. "Je moet de wijkraad inseinen. Niet om te zeggen dat er iets engs aan komt, maar vragen of ze kunnen helpen de mensen een plek te geven in de straat en de wijk. Voor sportverenigingen geldt hetzelfde. Niet de vluchteling van een afstandje laten toekijken, dat werkt niet. Je moet ze erbij betrekken."

Taalles, hoogstnoodzakelijk en dus verplicht bij inburgering, zou in sommige gevallen thuis gegeven moeten worden. "Het gebeurt al hier en daar. Maar niet echt georganiseerd. Als een mevrouw binnen zit met twee kinderen, hoe krijg je het dan voor elkaar dat ze naar taalles gaat.? De vrouw vraagt zich af hoe het met de kinderen gaat, doet de oppas het wel goed? Dat zal anders moeten. Les aan huis."

Eenmaal op zijn praatstoel somt Turk een eindeloze reeks problemen en bijpassende ideeën en oplossingen op. Wat hem steekt, en op dit voorbeeld komt hij telkens terug, is het dossier van een vluchteling uit Burundi die hier al tien jaar verblijft en nu zijn dagen slijt in het oude Tubantia-pand aan de Getfertsingel.

"Tien jaar geleden kreeg hij te horen: nee, jij komt uit Tanzania. Ik met hem mee naar de ambassade van Burundi. De man daar zei: Burundi. Door de taal, het uiterlijk en de verhalen over zijn geboortestreek. Maar een schriftelijke verklaring, nee, dan moest hij over brondocumenten beschikken. Paspoort, geboortebewijs. Het is daar al net zo bureaucratisch als hier." De jongste ontwikkeling is dat de man nu op schrift heeft dat hij uit Burundi komt. "Maar een paspoort moet hij dáár aanvragen. En dat is ver lopen. De overheid neemt hem niet serieus. Hij moet beoordeeld worden op de situatie en verklaringen van toen."

Zinkt de moed je dan niet in de schoenen? "Helemaal niet. Ten eerste ben ik het gewend. Als je er niet tegen kunt, moet je dit werk niet doen. Als je als hulpverlener de moed in de schoenen zakt, moet je het overdragen aan een ander. Dus daar doen wij niet aan."

Gemeente Enschede
Geen woord van kritiek overigens op de gemeente Enschede. "Ik ben blij met de steun. Dat is altijd zo geweest. De politieke kleur heeft voor dit werk ook nooit iets uitgemaakt. Neem Ko Wieringa - ik mis hem nog dagelijks, overigens. Was er iets, dan belde ik Ko. Kom vanavond maar langs, zei hij dan, maar ik heb geen bier voor je. Hoe hij aan die opmerking kwam, weet ik nog altijd niet. Zo was Ko. Een ander voorbeeld is Jeroen Goudt, toen hij wethouder was. Zijn betrokkenheid was niet gespeeld. Een keer had een vrouw een probleem met haar verblijfsvergunning. Kwam hij op de fiets met het dossier onder de snelbinders naar mij toe. Dat vond ik geweldig."

Is er in het vluchtelingenwerk veel veranderd, of is het basaal hetzelfde gebleven? "Het is moeilijker geworden. Als we vroeger een vluchteling hadden en we kwamen er niet uit, belden we de IND in Den Haag. Of we mochten langskomen. Niet elke week, maar wel regelmatig. Met het dossier onder de arm en soms met de vluchteling onder de andere arm, bij wijze van spreken. Ik heb wel gehad dat de ambtenaar zei: ik geef een verblijfsvergunning, dan ben ik van jouw gezeur af. Mij best."

Anti-vluchteling
Is de sfeer meer anti-vluchteling geworden? "Bij de ambtenaren niet, in de maatschappij wel, denk ik. Maar deze groepen kunnen ook een aanwinst zijn voor de maatschappij. Hun verbondenheid is groot. Het Twentse noaberschap komt er meer voor dan in de stad, dat zeg ik je. In een dorp is het anders in Glanerbrug ook. Maar de verdraagzaamheid is minder geworden, ja. Zo'n PVV, die onverdraagzaamheid uitdraagt, moet zich goed realiseren wat ze doen. Ze maken een scheiding in de maatschappij waar je alleen maar problemen van krijgt. Dan krijg je dat mensen in Enschede een molotovcocktail naar een moskee gooien. Het heeft te maken met het klimaat dat geschapen is. Drank en pillen erbij, dan krijg je dit. Overigens, en dit wil ik duidelijk gezegd hebben: hoe justitie en de rechterlijke macht ermee omgaan, vind ik symboolpolitiek. In de wijk waar ze vandaan komen, zal het gevoel niet zijn: de jongens zaten fout, maar: ze pakken er eentje van ons."

Geen vier jaar cel geven, vindt Turk. "Taakstraf. Ga iets voor buitenlanders doen, desnoods in de moskee. Dat levert een grotere bijdrage aan de oplossing dan die mensen in de bak stoppen. Het is verwerpelijk wat ze gedaan hebben, maar de maatschappij moet een beredeneerd antwoord hebben. In die kringen werkt een straf averechts."

Je bent ziek geweest. "Ja, maar daar wil ik het niet over hebben. Ik ben bezig. Ik ben onder behandeling, dat zal nog wel even zo blijven. Het is niet anders. Je moet ermee dealen en dat doe ik dan ook. Ik laat er mijn leven niet door verpesten."

Maar je gaat stoppen. "Stoppen?! Ik heb het opgericht, dus ik laat het niet zomaar vallen." Hij houdt een aantal dossiers onder zijn hoede.

Je had in de puberteit niet gedacht dat je dit werk zou doen. "Toen waren er geen vluchtelingen. Maar eerder waren er wel dingen die mij de ogen openden. Ik heb op de christelijke hbs in Ede gezeten. Daar was een docent Duits die breder keek. Hij ging met klas 4HBS B naar Oost-Duitsland. Spiegeltjes onder de bus en dat gedoe, net een James Bond-film. Het veranderde mijn wereldbeeld. Een moeilijke situatie tussen oost en west, oké. Maar het waren mensen zoals jij en ik. Ik zou andere denkbeelden hebben als ik daar niet geweest was."

© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente. Foto: Carlo ter Ellen