Ook in Twente wonen mensen bij hoogspanningsleiding: hoe ongezond is dat?

In 2000 adviseerde de raad nog dat je niet onder een hoogspanningsleiding moest gaan wonen, nu ontraadt ze ook het wonen op zo n leiding. Niet gek, want steeds meer van die draden verdwijnen onder de grond. Ook in Twente: onder meer in Enschede, Hengelo en Oldenzaal. En ja, er staan woningen op. De bewoners weten meestal van niks. Maar hoeveel risico loop je nou eigenlijk? Zes vragen.

1. Dit gaat over gezondheid van kinderen. Daar is toch zeker wel onderzoek naar gedaan?
Ja, heel veel zelfs. Het eerste onderzoek stamt al uit 1979. Amerikaanse onderzoekers ontdekten toen dat er in de buurt van bovengrondse elektriciteitslijnen meer gevallen van kinderleukemie (bloedkanker) werden gevonden. Nader onderzoek wees uit dat de extreem-laagfrequente magnetische velden rondom die elektriciteitsdraden er waarschijnlijk iets mee te maken hadden.

Daarna volgende tientallen nieuwe onderzoeken door heel veel verschillende wetenschappers. En het vervelende was: die gaven allemaal verschillende uitkomsten. De meeste onderzoeken laten zien dat leukemie iets vaker voorkomt bij kinderen die dichtbij zo n elektriciteitsleiding wonen. Maar zo n statistisch cijfer zegt niets over de werkelijke oorzaak. Is het het magnetisch veld, het elektrisch veld? Is het de verf op de palen? Nemen mensen die dichtbij zo n leiding wonen ook op andere terreinen meer risico s met hun gezondheid? Met een beetje fantasie kun je nog een heleboel andere oorzaken verzinnen voor het verhoogde cijfer. Ook toeval kun je niet helemaal uitsluiten. Dus er lijkt een verband, maar keihard bewijs is er niet.

2. Hoe kan het dat die onderzoeken verschillende uitkomsten geven?
Dit gaat over iets dat heel lastig te meten is. Het vermoeden is dat de leukemie samenhangt met de magnetische straling van de elektriciteitsleiding. Maar de hoeveelheid straling hangt af van heel veel verschillende factoren. Hoe hoog hangt de leiding? Hoe ver staat het huis ervan af? Hoe vaak is het kind thuis en hoe vaak ergens anders? Zijn er veel apparaten in huis die ook straling afgeven? En hoe vaak komt het kind daarbij in de buurt? Kortom: voor een echt betrouwbare meting zou je honderden kinderen van minuut tot minuut op straling moeten testen. Dat kan niet. De meest betrouwbare onderzoeken tot nu toe gaan dus vooral over de afstand van de woning tot de elektriciteitsdraden. Al die onderzoeken geven een indicatie, maar geen keihard wetenschappelijk bewijs.

3. Maar er is dus wel degelijk een aanwijzing dat héet invloed zou kunnen hebben?
Ja, zoals gezegd laten de meeste onderzoeken wel zien dat leukemie iets vaker voorkomt bij kinderen die dichtbij zo n elektriciteitsleiding wonen. De Gezondheidsraad formuleert het zo: Er zijn aanwijzingen dat deze kinderen een tot ongeveer tweemaal hogere kans hebben om deze ziekte te krijgen dan andere kinderen . Dat klinkt alarmerend, maar in Nederland gaat het om heel kleine aantallen. Er zijn in Nederland ongeveer 2,8 miljoen kinderen onder de 16 jaar. Van hen krijgen er jaarlijks 135 de diagnose leukemie. De schatting is dat per twee jaar (dus 270 kinderen) één geval samenhangt met de aanwezigheid van bovengrondse elektriciteitsleidingen.

4. En ondergronds?
Als de oorzaak inderdaad zit in het magnetische veld rondom de elektriciteitsdraden, maakt het niet uit of de leiding onder- of bovengronds loopt. Magnetische straling wordt namelijk niet tegengehouden door grond, steen of hout. Ondergrondse leidingen geven dus net zoveel mogelijke risico s. Vandaar dat de Gezondheidsraad stelt dat ook hieraan bouwbeperkingen moeten worden gesteld. Overigens is er een uitzondering. Er is inmiddels een supergeleidende hoogspanningskabel uitgevonden die geen straling afgeeft, omdat hij permanent gekoeld wordt tot 180 graden onder nul. Maar de leiding is vier keer zo duur als een normale en dat vindt netbeheerder Tennet te duur.

5. Waarom wordt alleen leukemie onderzocht?
Er is wel meer onderzocht: ook de relatie met hersentumoren en lymfeklierkanker werd onder de loep genomen. Daar werd echter geen duidelijke relatie gevonden. Overigens is er ook onderzoek gedaan naar de invloed van magnetische straling op de gezondheid van volwassenen. En er zijn ook onderzoeken naar het effect van straling op neurologische ziekten, zoals de ziekte van Alzheimer. De Gezondheidsraad komt in een later stadium met uitgebreide rapporten over deze mogelijke relaties.

6. Wat doet de overheid met die adviezen?
Het rapport van de Gezondsheidsraad uit 2000 is ter harte genomen: mensen die onder of vlak naast een hoogspanningskabel woonden, konden worden uitgekocht. Er werden verordeningen gemaakt dat er niet meer gebouwd mocht worden in de nabijheid van de leidingen. En er werd door wetenschappers gewerkt aan veilige kabels die geen straling afgeven. Maar zoals gezegd, die zijn (nog) zo duur dat netbeheerders niet zomaar overstappen op deze nieuwigheid.

© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede - foto: Carlo ter Ellen