Burgemeester kiezen? Onno van Veldhuizen: €˜Dreigt exclusiviteit te worden €™

Zijn naam onder een brief aan de 75 leden van de Eerste Kamer is een curieuze. In het schrijven, ondertekend door 31 burgemeesters, dringen de afzenders er bij de senaat op aan de huidige burgemeestersprocedure ongemoeid te laten. Organen van raadsleden en wethouders en de Vereniging van Nederlandse Gemeente (VNG) schreven identieke brieven. Van Veldhuizens handtekening is opmerkelijk, omdat zijn opvatting haaks staat op die van zijn partij.

Waarom ziet u niets in de direct gekozen burgemeester?
Het systeem zoals we dat nu kennen functioneert voor wat betreft de democratische legitimatie in essentie naar ieders tevredenheid. Het is de vraag voor welk probleem dit een oplossing is. Daarom zeggen al die mensen die bij het lokaal bestuur betrokken zijn: houd de procedure zoals-ie nu is. If it s not broken, don t fix it. Als je gaat repareren, dan moet je de hele Gemeentewet bezien en ook kijken naar de aanstelling en bevoegdheden van wethouders en raadsleden. Dat is geen reparatie, dat is een complete verbouwing.

Is een directe burgemeestersverkiezing niet de democratie in optima forma?
,,Is de democratie altijd een zaak van koppen tellen? Als je de burgemeester direct kiest, wat zegt dat dan over zijn of haar legitimiteit? Ik sprak laatst de burgemeester van Dortmund. Die is direct gekozen. Bij die verkiezing ging 40 procent naar de stembus. Daarvan stemde iets meer dan de helft van de inwoners op hem. Wat zegt dat over zijn positie?

Er zijn ook veel negatieve reacties. Eén luidt: het is als de kalkoen die bezwaar maakt tegen het kerstfeest.
Wie geen inhoudelijke argumenten heeft, komt met dit soort ongefundeerde uitspraken. Bovendien: we hébben al een gekozen burgemeester. Kijk, vroeger werd de burgemeester van bovenaf gedropt. Een gemeente had het er maar mee te doen. Die tijd is echt geweest. Nu kan iedereen solliciteren. De commissaris van de Koning praat met de kandidaten en maakt een selectie, waar een vertrouwenscommissie vanuit de gemeenteraad uitvoerig mee spreekt. Daaruit komt een voordracht van de beste kandidaten waarover de voltallige raad beslist. Dat is legitimiteit. '

Maar dan nog is een kandidaat afhankelijk van de selectie door de commissaris van de Koning.
,,Nee, toch niet. Mocht een kandidaat er niet worden uitgepikt door de commissaris, dan kan hij of zij zelf vragen om door de raad te worden gehoord. De raad kan ook zelf kandidaten alsnog voor een gesprek benaderen. Dat is ook meer dan eens gebeurd.

De huidige procedure stelt burgemeesters in staat hun functie als verbinder te vervullen. Kan een gekozen bestuurder dat niet?
Veel moeilijker. We staan nu boven en tussen de partijen, het is een a-politieke functie in een politieke omgeving. We zijn zonder last onafhankelijk bestuurder en burgervader of -moeder. Een gekozen burgemeester zal primair politicus zijn, iemand die met een eigen programma wordt gekozen. Dat zal polariseren. Je zult voor of tegen hem of haar moeten zijn. Zie Amerika in extremis. Het burgemeesterschap dreigt een exclusiviteit te worden voor mensen met geld en tijd, die zich inkopen in het openbaar bestuur. Dat vergroot de afstand tot het ambt en tast de legitimiteit aan. Nu is het burgemeesterschap voor iedereen, rijk of arm, toegankelijk. En is daarmee het optimale voorbeeld van het passief kiesrecht om gekozen te kunnen worden. '

De burgemeester als politicus, wat is daar tegen?
Het zijn van politicus is een cruciale en een te respecteren positie in de democratie. Maar een direct gekozen burgemeester met een politiek programma zal in feite een wethouder met een ambtsketen zijn. Hij zal zich, om herkozen te worden, veel meer laten leiden door de vraag hoe iets valt bij zijn achterban. Een goed campaigner is niet per definitie een goed bestuurder. Zijn handelen zal door de samenleving door een politieke bril worden bekeken. Het handhaven van wetten door een direct gekozen burgemeester ligt bij ondermijning, integriteit en al dat soort onderwerpen toch moeilijker. Omdat dan alles politiek is. Bij een direct gekozen burgemeester blijft ook veel bestuurlijk talent onbenut, ben ik bang. '

Hoezo?
,,Dit is een vak dat je al doende leert. Ik ben een lerende burgemeester. Ik heb me de vaardigheden al werkende eigen gemaakt. In Nieuwkoop en Hoorn. Van een kleine gemeente naar een middelgrote en nu dus een stad met bijna 160.000 inwoners. Daar groei je naar toe. Dat zal bij een direct gekozen burgemeester niet kunnen, omdat de verkiezing een lokale aangelegenheid zal zijn. Daarin is geen ruimte voor kandidaten van buitenaf.

Bij wie ligt in het geval van een gekozen burgemeester de macht: bij de raad of de burgemeester?
Zeg het maar. Nu kan de raad tegen mij zeggen: Onno, wegwezen. Dan ga ik, want de gemeenteraad is het hoogste orgaan. Maar kan dat straks ook? De raad is direct gekozen, maar de burgemeester straks misschien ook. Voor wethouders geldt dat weer niet. Stelt de burgemeester in de toekomst zijn eigen wethouders aan die nu gewoon een politiek mandaat hebben? Hoe sluit je coalities? En met welke bevoegdheid stuurt een raad dan de burgemeester weg? Dat geeft kortsluiting. Daar heeft de stad niets aan.

Ziet u zichzelf ooit campagne voeren en meedoen aan een burgemeestersverkiezing?
,,Mocht de direct gekozen burgemeester er ooit komen, dan duurt dat zeker nog jaren. Het is dus veel te vroeg om daar ook maar iets van te vinden, laat staan te zeggen. Juist ook uit respect voor die door de raad gekozen en door de Kroon benoemde burgemeester die ik met hart en ziel ben. Dat is mijn opdracht in een stad die mij zeer lief is.

Uit grondwet?
Voor D66 is de direct gekozen burgemeester sinds jaar en dag hét toonbeeld van de gedroomde bestuurlijke vernieuwing. Een antwoord op de van bovenaf gedropte burgemeester. Morgen beslist de Eerste Kamer over het voorstel van D66-leider Rob Jetten om de aanstelling van burgemeesters - die nu nog na selectie van de commissaris van Koning en op voordracht van de gemeenteraad haar beslag krijgt - uit de Grondwet te halen. Een tweederdemeerderheid in de senaat effent het pad naar een nog te bepalen procedure en wordt als opmaat naar de direct gekozen burgemeester gezien.

© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede, foto: Annina Romita