Je bekijkt nu een artikel uit het archief
Dit artikel is niet geoptimaliseerd voor de huidige 1Twente-website. Hierdoor kan het voorkomen dat de opmaak wegvalt, er media ontbreekt en/of metadata incorrect is.
Nieuws
Enschede
AUDIO De Twentse vrouw door de jaren heen: Ze wás er gewoon, maar ook weer niet
Het Jaarboek Twente 2019 staat geheel in het teken van de vrouw in de Twentse geschiedenis. De rol van anonieme en bekendere vrouwen is eeuwenlang onderbelicht. Mannen bepaalden de geschiedschrijving en de positie van de vrouw. Dat hebt de kearls bedacht.
Marie is een energieke boerendochter die in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw opgroeit op een boerderij in de bossen tussen Oldenzaal en Losser. Ondanks het feit dat ze pienter en leergierig is en moeiteloos een klas overslaat op de lagere school - mag ze niet doorleren. Moeder kan in de keuken wel een paar handen extra gebruiken en op een dag zal ze gewoon een man trouwen, die voor haar zou zorgen.
Twentse held
Gelovig als ze is besluit ze na de Tweede Wereldoorlog haar verdere leven aan de zorg voor zieken en gewonden te wijden. Dwars tegen de omgeving en de tijdsgeest in gaat ze alsnog naar de Middelbare Meisjesschool om daarna bij de zusters van Julie Postel in het verre , onbekende Hengelo het verzorgingsvak te leren. De opvatting dat vrouwen niet hoeven te leren of te werken, countert ze met een simpel argument: Dat hebt de kearls bedacht. Ik zou niet weten waarom het niet zou kunnen.
Ze schopt het tot nachthoofd in het Gerardus Majella ziekenhuis en durft de mannelijke specialisten tegen te spreken. In haar straat is ze de eerste die rijles neemt, ook al spreekt een deel van de buurt er schande van. Ze is, zo schrijft auteur Gerard Lage Venterink, een kleine, bescheiden Twentse held die haar eigen weg ging en zo nieuwe wegen voor anderen opende.
Vrouwen in de geschiedenis van Twente
Het levensverhaal van Marie is opgenomen in het Jaarboek Twente 2019, dat geheel is gewijd aan vrouwen in de geschiedenis van Twente. In de mannenmaatschappij die ook Twente steeds is geweest, lijken de vrouwen al te vaak onzichtbaar, zo stelt eindredacteur Guus Goorhuis. Maar dit is schijn. Hun leven was eeuwenlang zo vanzelfsprekend dat het door de Twentse geschiedschrijving, vanouds een echte mannenaangelegenheid, nauwelijks beschreven werd. Zonder de inzet van Marie, en met haar vele andere vrouwen, zou de gezondheidszorg in Twente niet veel voor hebben gesteld, is de conclusie.
Wat zou het onderwijs zijn geweest zonder de nonnen voor de klas? De textielindustrie zonder de weefsters? En kon de agrarische sector tot wasdom komen zonder boerinnen? Ze wás er gewoon, maar ook weer niet, want ze mocht bijvoorbeeld niet doorleren, dus geen dokter of burgemeester worden , schrijft Goorhuis in zijn voorwoord. Natuurlijk zijn er tal van vrouwen die als martelaar, verzetsstrijder, ondernemer of kunstenaar naam hebben gemaakt, maar ook over hen is in de patriarchale samenleving veel minder vastgelegd en bewaard.
Positie van de vrouw
Het Jaarboek Twente bundelt levensverhalen van anonieme en bekendere vrouwen en schetst de positie van de vrouw in diverse periodes in de geschiedenis. Voor de Tweede Wereldoorlog, zo concludeert Gerrit Kraa uit een literatuurstudie, waren er adellijke en gewone vrouwen die geëmancipeerd gedrag vertoonden maar doorgaans waren vrouwen onderdanig. Ze waren verantwoordelijk voor huishouden en opvoeding, werkten mee op de boerderij of verrichtten voor hun huwelijk laaggeschoold werk in een fabriek. Ne vrouwe en nen hoond heurt oonder t eerste geboont. Pastoors beïnvloedden de gezinsgrootte, dominees zeiden dat de man boven de vrouw gesteld was en beiden preekten dat men de overheden gehoorzaamheid verschuldigd was , schetst Kraa de verhoudingen op het platteland.
Leefomstandigheden
De zware leefomstandigheden komen goed naar voren in het levensverhaal van boerin Hanna Exterkate-Duis, opgeschreven door kleindochter Isis Zengerink. In 1920, als Hanna 39 jaar is, tien kinderen heeft gebaard en zwanger is van de elfde, overlijdt haar man. Er zijn geen sociale voorzieningen maar met hulp van noabers, familie en de parochie houdt ze de boerderij in de Ploai, tussen Bentelo en Beckum, draaiende. In de Tweede Wereldoorlog helpt de vrouw van weinig woorden en grote daden onderduikers en deelt ze voedsel uit.
Gescheiden werelden
Ook in de gegoede burgerij waren vrouwen vooral dienstbaar aan het gezin en de familie. In de sociale bovenlaag van een stad als Enschede zijn de fabrikantenvrouwen weliswaar prominent aanwezig, maar ze houden zich vooral bezig met het gezin en de sociale cohesie van de textieltop, schrijft Tina Hammer Stroeve.
Er zijn vrouwen vaak ongetrouwd, kinderloos of uit de kinderen - die zich persoonlijk ontplooien, zoals Cato Elderink (dialectschrijfster), Mini Ter Kuile-Scholten (tuinontwerpster) en Nora ter Kuile (kunstenares) maar zelfs na de Tweede Wereldoorlog wordt nog maar weinig getornd aan het negentiende eeuwse gedachtegoed; textielfabrikanten werken in een fabriek en fabrikantenvrouwen thuis.
Dat mannen en vrouwen lange tijd in hun eigen wereld leven, wordt treffend geïllustreerd in een verhaal over het onderwijs in Overdinkel. Daar worden de schoolpleinen van de Gerardus Majella-jongensschool en de Maria-meisjesschool gescheiden door een schutting. De jongens zien de fusie in 1963 als gezichtsverlies , schrijft oud-leerling Jos Oude Kempers; helemaal omdat ze van een non les gaan krijgen. Maar de praktijk is anders. Zuster Castissima geeft veel gevarieerder les en de sfeer is in de gemengde klas een stuk beter.
Godmother van Twentse modewereld
Het verhaal over Cecile Kanteman symboliseert het kantelpunt waarin vrouwen zich niet meer laten tegenhouden door traditionele denkpatronen. Kanteman, door auteur Riet Strijker de Godmother van de mode- en designwereld genoemd, wordt in de jaren zestig adjunct-directeur bij textielbedrijf Menko en daarmee een van de eerste vrouwen met een hoge positie bij een industrieel bedrijf. De weg er naartoe is lastig want haar ideeën sluiten vaak niet aan bij de negentiende-eeuwse mannen, terwijl veel ondergeschikten moeite hebben om orders van een vrouw aan te nemen.
Dat halverwege de jaren tachtig die tijdsgeest nog niet erg veranderd is, blijkt uit het relaas van zakenvrouw Wilma van Ingen. Werken als vrouwenemancipatiemedewerkster bij PTT Telecommunicatie in Hengelo, een echt mannenbedrijf was voor haar niet zo gemakkelijk . Het voelde alsof je altijd perfect en uitstekend moest zijn. En als je eens een fout maakte of er ging eens iets mis, dan werd dat ook wel uitvergroot door je collega s. Tegenwoordig oordeelt Van Ingen positief over de kansen van vrouwen in mannenwerelden . Er komen steeds meer gekwalificeerde vrouwen op vitale posities in Twente terecht. En natuurlijk op andere leuke en bijzondere posities.
Twentse held
Gelovig als ze is besluit ze na de Tweede Wereldoorlog haar verdere leven aan de zorg voor zieken en gewonden te wijden. Dwars tegen de omgeving en de tijdsgeest in gaat ze alsnog naar de Middelbare Meisjesschool om daarna bij de zusters van Julie Postel in het verre , onbekende Hengelo het verzorgingsvak te leren. De opvatting dat vrouwen niet hoeven te leren of te werken, countert ze met een simpel argument: Dat hebt de kearls bedacht. Ik zou niet weten waarom het niet zou kunnen.
Ze schopt het tot nachthoofd in het Gerardus Majella ziekenhuis en durft de mannelijke specialisten tegen te spreken. In haar straat is ze de eerste die rijles neemt, ook al spreekt een deel van de buurt er schande van. Ze is, zo schrijft auteur Gerard Lage Venterink, een kleine, bescheiden Twentse held die haar eigen weg ging en zo nieuwe wegen voor anderen opende.
Vrouwen in de geschiedenis van Twente
Het levensverhaal van Marie is opgenomen in het Jaarboek Twente 2019, dat geheel is gewijd aan vrouwen in de geschiedenis van Twente. In de mannenmaatschappij die ook Twente steeds is geweest, lijken de vrouwen al te vaak onzichtbaar, zo stelt eindredacteur Guus Goorhuis. Maar dit is schijn. Hun leven was eeuwenlang zo vanzelfsprekend dat het door de Twentse geschiedschrijving, vanouds een echte mannenaangelegenheid, nauwelijks beschreven werd. Zonder de inzet van Marie, en met haar vele andere vrouwen, zou de gezondheidszorg in Twente niet veel voor hebben gesteld, is de conclusie.
Wat zou het onderwijs zijn geweest zonder de nonnen voor de klas? De textielindustrie zonder de weefsters? En kon de agrarische sector tot wasdom komen zonder boerinnen? Ze wás er gewoon, maar ook weer niet, want ze mocht bijvoorbeeld niet doorleren, dus geen dokter of burgemeester worden , schrijft Goorhuis in zijn voorwoord. Natuurlijk zijn er tal van vrouwen die als martelaar, verzetsstrijder, ondernemer of kunstenaar naam hebben gemaakt, maar ook over hen is in de patriarchale samenleving veel minder vastgelegd en bewaard.
Positie van de vrouw
Het Jaarboek Twente bundelt levensverhalen van anonieme en bekendere vrouwen en schetst de positie van de vrouw in diverse periodes in de geschiedenis. Voor de Tweede Wereldoorlog, zo concludeert Gerrit Kraa uit een literatuurstudie, waren er adellijke en gewone vrouwen die geëmancipeerd gedrag vertoonden maar doorgaans waren vrouwen onderdanig. Ze waren verantwoordelijk voor huishouden en opvoeding, werkten mee op de boerderij of verrichtten voor hun huwelijk laaggeschoold werk in een fabriek. Ne vrouwe en nen hoond heurt oonder t eerste geboont. Pastoors beïnvloedden de gezinsgrootte, dominees zeiden dat de man boven de vrouw gesteld was en beiden preekten dat men de overheden gehoorzaamheid verschuldigd was , schetst Kraa de verhoudingen op het platteland.
Leefomstandigheden
De zware leefomstandigheden komen goed naar voren in het levensverhaal van boerin Hanna Exterkate-Duis, opgeschreven door kleindochter Isis Zengerink. In 1920, als Hanna 39 jaar is, tien kinderen heeft gebaard en zwanger is van de elfde, overlijdt haar man. Er zijn geen sociale voorzieningen maar met hulp van noabers, familie en de parochie houdt ze de boerderij in de Ploai, tussen Bentelo en Beckum, draaiende. In de Tweede Wereldoorlog helpt de vrouw van weinig woorden en grote daden onderduikers en deelt ze voedsel uit.
Gescheiden werelden
Ook in de gegoede burgerij waren vrouwen vooral dienstbaar aan het gezin en de familie. In de sociale bovenlaag van een stad als Enschede zijn de fabrikantenvrouwen weliswaar prominent aanwezig, maar ze houden zich vooral bezig met het gezin en de sociale cohesie van de textieltop, schrijft Tina Hammer Stroeve.
Er zijn vrouwen vaak ongetrouwd, kinderloos of uit de kinderen - die zich persoonlijk ontplooien, zoals Cato Elderink (dialectschrijfster), Mini Ter Kuile-Scholten (tuinontwerpster) en Nora ter Kuile (kunstenares) maar zelfs na de Tweede Wereldoorlog wordt nog maar weinig getornd aan het negentiende eeuwse gedachtegoed; textielfabrikanten werken in een fabriek en fabrikantenvrouwen thuis.
Dat mannen en vrouwen lange tijd in hun eigen wereld leven, wordt treffend geïllustreerd in een verhaal over het onderwijs in Overdinkel. Daar worden de schoolpleinen van de Gerardus Majella-jongensschool en de Maria-meisjesschool gescheiden door een schutting. De jongens zien de fusie in 1963 als gezichtsverlies , schrijft oud-leerling Jos Oude Kempers; helemaal omdat ze van een non les gaan krijgen. Maar de praktijk is anders. Zuster Castissima geeft veel gevarieerder les en de sfeer is in de gemengde klas een stuk beter.
Godmother van Twentse modewereld
Het verhaal over Cecile Kanteman symboliseert het kantelpunt waarin vrouwen zich niet meer laten tegenhouden door traditionele denkpatronen. Kanteman, door auteur Riet Strijker de Godmother van de mode- en designwereld genoemd, wordt in de jaren zestig adjunct-directeur bij textielbedrijf Menko en daarmee een van de eerste vrouwen met een hoge positie bij een industrieel bedrijf. De weg er naartoe is lastig want haar ideeën sluiten vaak niet aan bij de negentiende-eeuwse mannen, terwijl veel ondergeschikten moeite hebben om orders van een vrouw aan te nemen.
Dat halverwege de jaren tachtig die tijdsgeest nog niet erg veranderd is, blijkt uit het relaas van zakenvrouw Wilma van Ingen. Werken als vrouwenemancipatiemedewerkster bij PTT Telecommunicatie in Hengelo, een echt mannenbedrijf was voor haar niet zo gemakkelijk . Het voelde alsof je altijd perfect en uitstekend moest zijn. En als je eens een fout maakte of er ging eens iets mis, dan werd dat ook wel uitvergroot door je collega s. Tegenwoordig oordeelt Van Ingen positief over de kansen van vrouwen in mannenwerelden . Er komen steeds meer gekwalificeerde vrouwen op vitale posities in Twente terecht. En natuurlijk op andere leuke en bijzondere posities.
© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede, foto: Jaarboek Twente 2019
Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie?
Tip onze redactie via mail of telefoon. Deze vind je op onze contactpagina.
