Nieuws
Enschede
Wereldwijd onderzoek van UT-leraar Arjen Hoekstra moet ons doen nadenken over water en land
Met 2,5 miljoen euro aan Europees onderzoeksgeld gaat UT-hoogleraar Arjen Hoekstra een wereldwijd onderzoek doen naar het land- en watergebruik dat nodig is voor de voedsel- en energievoorziening. Niemand is echt duurzaam, ook ik niet.
Op de karaf op zijn bureau staat, met stift en in grote letters geschreven wat erin mag: water. Bovenop de kasten staan flesjes water strak in het gelid, uit alle windstreken nam Arjen Hoekstra (51) ze mee. Met verzamelen is hij echter gestopt. Al dat plastic, daar ben ik geen fan van.
Van water wel. Logisch voor een hoogleraar watermanagement aan de Universiteit Twente. Als hij vraagt wat er ingeschonken kan worden, klinkt het in deze volgorde: Water, koffie, thee?
Bij de lunch kiest hij voor veganistisch. In 2012 schreef hij een kort wetenschappelijk document waar veel respons op kwam. Het ging over de watervoetafdruk van dierlijke producten. Voor 100 gram Nederlands rundvlees is 650 liter water nodig, waarvan een groot deel voor het produceren van veevoer. Toen ben ik vegetariër geworden. Ik kon niet overal op conferenties dat verhaal vertellen en zelf blijven doen alsof er niks aan de hand was. Een groot offer is het niet geweest.
Wereldwijd
Met een bedrag van liefst 2,5 miljoen euro aan Europees onderzoeksgeld kunnen Arjen Hoekstra en zijn team de komende vijf jaar een wereldwijd onderzoek uitvoeren. De omvang is moeilijk voor te stellen. Achter zijn zo eenvoudig mogelijke uitleg gaat een complexe wereld schuil.
We onderzoeken het land- en watergebruik dat nodig is voor voedsel- en energievoorziening. Wereldwijd. Wat wordt waar verbouwd? Waar wordt energie opgewekt, welke soort? Hoeveel land en water is nodig voor de productie ervan? Ook kijken we hoe het door middel van internationale handel elders op de wereld terecht komt en geconsumeerd wordt.
Energie van elders
Voorbeelden zijn handig. De import van gas uit Rusland nu de kraan boven de bel van Groningen dichtgaat. Het idee om in lege gebieden met veel zon, bijvoorbeeld Noord-Afrika, grote velden met zonnepanelen aan te leggen.
Veel landen kunnen niet anders dan hun voedsel en energie van elders halen. Dat is soms prima. Zo hoef je in waterarme gebieden geen voedsel te maken en dat scheelt in de lokale waterbehoefte. Dat creëert echter afhankelijkheid. Je ziet het ook met olie en gas, met import word je afhankelijk van andere regeringen. Dat wil je eigenlijk niet. Die afhankelijkheid proberen we ook in kaart brengen.
Gevolgen
Afhankelijkheid is een van de componenten die hij onderzoekt. Duurzaamheid, efficiëntie en eerlijk delen zijn de andere drie. Voor voedsel en energie zie je dat we te veel land en te veel water gebruiken. De gevolgen laten zich uittekenen: ontbossing en daardoor verlies aan biodiversiteit. Bij overmatig watergebruik zakken grondwaterniveaus op heel veel plekken en komen sommige rivieren en zelfs meren droog te staan.
De onderzoeken van Arjen Hoekstra zullen maatschappelijk gevolg hebben, maar van politieke oordelen onthoudt hij zich liever. Hij houdt het bij de feiten: Alle onderzoeken wijzen uit dat een dieet met dierlijke producten een hoge voetafdruk heeft, zowel voor carbon, land als water. Wij gaan scenario s ontwikkelen van mogelijke toekomsten.
Gedragsverandering
Toch is te voorzien dat een gedragsverandering nodig zal zijn. Bijvoorbeeld bij het rechtvaardig gebruik van de beperkte land- en waterhulpbronnen. We gebruiken met ons allen te veel, maar sommigen meer dan anderen. Dit is een heikel onderwerp. Het zijn vooral ontwikkelde landen die het doen. Als we met z n allen te veel koolstofdioxide en andere broeikasgassen uitstoten, geldt ook: wie gaat verminderen? Juist de landen die heel hoog zitten, willen dat niet. Bij herverdelen zullen sommigen meer moeten veranderen dan anderen.
Twente een pixel
Hij benadrukt: We proberen slechts inzicht te krijgen door scenario s te ontwikkelen voor de toekomst, naar 2050 en 2100 toe. Wat we nu al weten is dat biomassa gebruiken voor bio-energie niet de goede route is. We willen terecht weg van fossiele brandstoffen, maar bio-energie kost water en land. Heb je een vierkante meter grond en je legt er een zonnepaneel op, dan krijg je veel meer zonne-energie dan je ooit aan bio-energie kunt krijgen. Een plant moet eerst groeien, maar dat is inefficiënt en vervuilend. Bovendien kun je zonnepanelen in de bebouwde omgeving neerleggen.
Kan er een scenario zijn waarin kernenergie nodig is? Hij wimpelt dat meteen af. Niet nodig. Zonne- en windenergie zijn het logische antwoord.
In het wereldwijde onderzoek van Arjen Hoekstra is Twente een pixel. Als je het mondiaal wilt begrijpen moet je weten hoe het lokaal werkt. Wat niet meteen wil zeggen dat Twente een speerpunt is in het onderzoek. Wel doet een PhD-studente onderzoek naar medicijnresten in het stroomgebied van de Vecht, in Duitsland en Twente. Binnen dat stroomgebied kijken we zelfs per gemeente naar hoeveel medicijnresten vanuit de veeteelt, burgers en ziekenhuizen in het water komt.
Gele akkers
De sprong naar glyfosaat, het chemische bestrijdingsmiddel dat deze lente de akkers geel kleurt, is snel gemaakt. Dat hebben wij niet onderzocht, maar als hoogleraar water baart mij dat wel zorgen. Chemicaliën worden op de velden gebracht. Andere onderzoekers hebben geconstateerd dat het voor een deel in het water terechtkomt. Persoonlijk heb ik daar wel een standpunt over. Het is gewoon idioot. Je moet niet willen dat er gif in je water komt. Vitens waarschuwt hier ook voor, alhoewel het water uiteraard wordt gereinigd voordat het als drinkwater naar de burger gaat. Maar je kunt je afvragen wat de logica is, behalve dat Bayer, een van s werelds grootste chemiereuzen eraan verdient.
Nederland exportland
Onderzocht wordt ook hoe de exportlijnen van producten lopen. Interessant voor Nederland, exportland bij uitstek. Ook van landbouwproducten. In Nederland en zeker in Twente zijn overal maïsvelden en als het geen maïs is, is het gras. Allemaal veevoer. Dus eigenlijk hebben wij Twente weggegeven aan de koe. Waarom doen wij dat? Omdat wij bijvoorbeeld zo graag poedermelk willen exporteren naar China, is dat wat wij willen? Dat zijn de vragen die we in ons onderzoek naar voren laten komen.
Eigenlijk hebben wij Twente weggegeven aan de koe. Waarom doen wij dat?
Je kunt een groot deel van je land en water, zoals in Nederland, toewijzen aan veevoeder voor vlees en zuivel ten behoeve van de export. Maar hierdoor zijn we wel hooglijk afhankelijk geworden van de import van ons niet-dierlijke voedsel. Wij maken het graan voor ons eigen brood niet eens. De graanvelden hebben plaats gemaakt voor maïsvelden voor veevoer. Is dat wat we willen? Wij halen ons graan bovendien voor een deel uit waterschaarse gebieden, terwijl we het duurzaam zelf zouden kunnen verbouwen.
Alfafa uit Californië
Nogmaals, ik wil geen oordeel vellen, maar het is goed om te weten. Op sommige plekken is heel duidelijk dat het grondgebruik niet slim is. Bijvoorbeeld in Californië, waar water heel schaars is, is alfalfa een van de grootste gewassen. Een veevoedergewas dat naar China wordt verscheept. De waterschaarste tijdens de laatste, jarenlange droogte, was zo groot dat het water voor de mensen thuis op rantsoen ging. Het meeste water gaat echter naar de alfalfa-boeren, maar daar hoor je niets over. Om te kunnen exporteren naar China. Maar waarom? Die vragen moeten worden gesteld. De mensen weten het niet. Wij maken het inzichtelijk. Waar worden water en land voor gebruikt, wat is de meerwaarde voor mensen, is dit redelijk, is dit eerlijk, is dit duurzaam, is dit efficiënt? Er zijn veel voorbeelden dat het niet slim lijkt. Maar vervolgens is het aan de politici.
Geen de beste
En aan de consumenten. Bereidheid tot veranderingen, stapje voor stapje, is er. Als de kennis doordringt, daarvan is hij overtuigd. ,,Wij laten meerdere scenario s zien straks. Voor de ene route valt wat te zeggen, voor de andere ook. Het is nooit: er is één beste wereld. Daar geloven we expliciet niet in. We nemen verschillende wereldbeelden mee.
Niet elkaar de maar nemen
Voorbeeld: intensieve en extensieve landbouw. Dat is me nogal een discussie. Het heeft te maken met een diepgaand ander wereldbeeld. Voorstanders van kleinschalige landbouw vinden megastallen en pesticiden niet duurzaam. Hebben ze gelijk in. Voorstanders van intensief zeggen: dan zijn de opbrengsten veel lager. Hebben ze ook gelijk in. Ik neem daar geen standpunt over in, ik wil het in beeld brengen. We kunnen niet alles tegelijk. Extensieve landbouw kan alleen als we ook sterk minderen met vlees en minder voedsel verspillen. Met ons huidige consumptiepatroon moeten we wel naar intensief en de milieueffecten accepteren.
Eigen gedrag is wel een standpunt. Arjen Hoekstra is vegetariër, hij probeert plastic te vermijden, heeft zonnepanelen, een kleine hybride auto, fietst naar zijn werk en zit bij een groene bank. De kleine dingen die bewustwording in gang zetten. Het is een tricky terrein. Juist de mensen die bezig zijn met vergroenen, met duurzaam worden, worden vaak bekritiseerd op niet-consequent gedrag. We moeten elkaar niet op die manier de maat nemen, dat is gewoon vervelend. De een verandert nu eenmaal makkelijker, terwijl de andere gewend is aan een patroon.
Lastig
We moeten eerlijk zijn: niemand is echt duurzaam nu. Ik ook niet. We zitten allemaal in de mallemolen van consumptie. Het is voor sommige mensen lastig om dat toe te geven en zij beginnen zich te verdedigen. Dat hoeft niet. Laten we kijken wat we samen kunnen. De een gaat minder reizen, de ander stopt met het eten van vlees.
Een wereld overwinnen die gebaseerd is op weerstand gaat niet werken, zegt hij. Kennis moet je hebben. Hoe kun je van mensen verwachten dat ze minder vlees eten als ze daar de kennis niet over hebben. Mensen worden niet zomaar vegetariër, dat doen ze alleen maar op basis van kennis, begrip en eigen wil.
Energietransitie geweldig
Er zullen onherroepelijk dingen veranderen. Een plantaardig dieet is nu eenmaal efficiënter, duurzamer en ook nog eens beter voor de dieren. Bij energie gaan we van olie naar iets wat net zo veel kan leveren, maar dan in duurzame vorm. Zon en wind, dan hebben we toch een mooie switch gemaakt, zeg! De energietransitie vind ik geweldig. Het is een uitdaging die banen gaat opleveren. Groei, maar dan in de goede richting. Ik noem het ook liever geen groei, maar ontwikkeling. Het enige nadeel is voor de mensen met gevestigde belangen in de olie-industrie. Die gaan hun baan verliezen, maar so what? Er zijn andere banen.
© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede, foto: Carlo ter Ellen
Van water wel. Logisch voor een hoogleraar watermanagement aan de Universiteit Twente. Als hij vraagt wat er ingeschonken kan worden, klinkt het in deze volgorde: Water, koffie, thee?
Bij de lunch kiest hij voor veganistisch. In 2012 schreef hij een kort wetenschappelijk document waar veel respons op kwam. Het ging over de watervoetafdruk van dierlijke producten. Voor 100 gram Nederlands rundvlees is 650 liter water nodig, waarvan een groot deel voor het produceren van veevoer. Toen ben ik vegetariër geworden. Ik kon niet overal op conferenties dat verhaal vertellen en zelf blijven doen alsof er niks aan de hand was. Een groot offer is het niet geweest.
Wereldwijd
Met een bedrag van liefst 2,5 miljoen euro aan Europees onderzoeksgeld kunnen Arjen Hoekstra en zijn team de komende vijf jaar een wereldwijd onderzoek uitvoeren. De omvang is moeilijk voor te stellen. Achter zijn zo eenvoudig mogelijke uitleg gaat een complexe wereld schuil.
We onderzoeken het land- en watergebruik dat nodig is voor voedsel- en energievoorziening. Wereldwijd. Wat wordt waar verbouwd? Waar wordt energie opgewekt, welke soort? Hoeveel land en water is nodig voor de productie ervan? Ook kijken we hoe het door middel van internationale handel elders op de wereld terecht komt en geconsumeerd wordt.
Energie van elders
Voorbeelden zijn handig. De import van gas uit Rusland nu de kraan boven de bel van Groningen dichtgaat. Het idee om in lege gebieden met veel zon, bijvoorbeeld Noord-Afrika, grote velden met zonnepanelen aan te leggen.
Veel landen kunnen niet anders dan hun voedsel en energie van elders halen. Dat is soms prima. Zo hoef je in waterarme gebieden geen voedsel te maken en dat scheelt in de lokale waterbehoefte. Dat creëert echter afhankelijkheid. Je ziet het ook met olie en gas, met import word je afhankelijk van andere regeringen. Dat wil je eigenlijk niet. Die afhankelijkheid proberen we ook in kaart brengen.
Gevolgen
Afhankelijkheid is een van de componenten die hij onderzoekt. Duurzaamheid, efficiëntie en eerlijk delen zijn de andere drie. Voor voedsel en energie zie je dat we te veel land en te veel water gebruiken. De gevolgen laten zich uittekenen: ontbossing en daardoor verlies aan biodiversiteit. Bij overmatig watergebruik zakken grondwaterniveaus op heel veel plekken en komen sommige rivieren en zelfs meren droog te staan.
De onderzoeken van Arjen Hoekstra zullen maatschappelijk gevolg hebben, maar van politieke oordelen onthoudt hij zich liever. Hij houdt het bij de feiten: Alle onderzoeken wijzen uit dat een dieet met dierlijke producten een hoge voetafdruk heeft, zowel voor carbon, land als water. Wij gaan scenario s ontwikkelen van mogelijke toekomsten.
Gedragsverandering
Toch is te voorzien dat een gedragsverandering nodig zal zijn. Bijvoorbeeld bij het rechtvaardig gebruik van de beperkte land- en waterhulpbronnen. We gebruiken met ons allen te veel, maar sommigen meer dan anderen. Dit is een heikel onderwerp. Het zijn vooral ontwikkelde landen die het doen. Als we met z n allen te veel koolstofdioxide en andere broeikasgassen uitstoten, geldt ook: wie gaat verminderen? Juist de landen die heel hoog zitten, willen dat niet. Bij herverdelen zullen sommigen meer moeten veranderen dan anderen.
Twente een pixel
Hij benadrukt: We proberen slechts inzicht te krijgen door scenario s te ontwikkelen voor de toekomst, naar 2050 en 2100 toe. Wat we nu al weten is dat biomassa gebruiken voor bio-energie niet de goede route is. We willen terecht weg van fossiele brandstoffen, maar bio-energie kost water en land. Heb je een vierkante meter grond en je legt er een zonnepaneel op, dan krijg je veel meer zonne-energie dan je ooit aan bio-energie kunt krijgen. Een plant moet eerst groeien, maar dat is inefficiënt en vervuilend. Bovendien kun je zonnepanelen in de bebouwde omgeving neerleggen.
Kan er een scenario zijn waarin kernenergie nodig is? Hij wimpelt dat meteen af. Niet nodig. Zonne- en windenergie zijn het logische antwoord.
In het wereldwijde onderzoek van Arjen Hoekstra is Twente een pixel. Als je het mondiaal wilt begrijpen moet je weten hoe het lokaal werkt. Wat niet meteen wil zeggen dat Twente een speerpunt is in het onderzoek. Wel doet een PhD-studente onderzoek naar medicijnresten in het stroomgebied van de Vecht, in Duitsland en Twente. Binnen dat stroomgebied kijken we zelfs per gemeente naar hoeveel medicijnresten vanuit de veeteelt, burgers en ziekenhuizen in het water komt.
Gele akkers
De sprong naar glyfosaat, het chemische bestrijdingsmiddel dat deze lente de akkers geel kleurt, is snel gemaakt. Dat hebben wij niet onderzocht, maar als hoogleraar water baart mij dat wel zorgen. Chemicaliën worden op de velden gebracht. Andere onderzoekers hebben geconstateerd dat het voor een deel in het water terechtkomt. Persoonlijk heb ik daar wel een standpunt over. Het is gewoon idioot. Je moet niet willen dat er gif in je water komt. Vitens waarschuwt hier ook voor, alhoewel het water uiteraard wordt gereinigd voordat het als drinkwater naar de burger gaat. Maar je kunt je afvragen wat de logica is, behalve dat Bayer, een van s werelds grootste chemiereuzen eraan verdient.
Nederland exportland
Onderzocht wordt ook hoe de exportlijnen van producten lopen. Interessant voor Nederland, exportland bij uitstek. Ook van landbouwproducten. In Nederland en zeker in Twente zijn overal maïsvelden en als het geen maïs is, is het gras. Allemaal veevoer. Dus eigenlijk hebben wij Twente weggegeven aan de koe. Waarom doen wij dat? Omdat wij bijvoorbeeld zo graag poedermelk willen exporteren naar China, is dat wat wij willen? Dat zijn de vragen die we in ons onderzoek naar voren laten komen.
Eigenlijk hebben wij Twente weggegeven aan de koe. Waarom doen wij dat?
Je kunt een groot deel van je land en water, zoals in Nederland, toewijzen aan veevoeder voor vlees en zuivel ten behoeve van de export. Maar hierdoor zijn we wel hooglijk afhankelijk geworden van de import van ons niet-dierlijke voedsel. Wij maken het graan voor ons eigen brood niet eens. De graanvelden hebben plaats gemaakt voor maïsvelden voor veevoer. Is dat wat we willen? Wij halen ons graan bovendien voor een deel uit waterschaarse gebieden, terwijl we het duurzaam zelf zouden kunnen verbouwen.
Alfafa uit Californië
Nogmaals, ik wil geen oordeel vellen, maar het is goed om te weten. Op sommige plekken is heel duidelijk dat het grondgebruik niet slim is. Bijvoorbeeld in Californië, waar water heel schaars is, is alfalfa een van de grootste gewassen. Een veevoedergewas dat naar China wordt verscheept. De waterschaarste tijdens de laatste, jarenlange droogte, was zo groot dat het water voor de mensen thuis op rantsoen ging. Het meeste water gaat echter naar de alfalfa-boeren, maar daar hoor je niets over. Om te kunnen exporteren naar China. Maar waarom? Die vragen moeten worden gesteld. De mensen weten het niet. Wij maken het inzichtelijk. Waar worden water en land voor gebruikt, wat is de meerwaarde voor mensen, is dit redelijk, is dit eerlijk, is dit duurzaam, is dit efficiënt? Er zijn veel voorbeelden dat het niet slim lijkt. Maar vervolgens is het aan de politici.
Geen de beste
En aan de consumenten. Bereidheid tot veranderingen, stapje voor stapje, is er. Als de kennis doordringt, daarvan is hij overtuigd. ,,Wij laten meerdere scenario s zien straks. Voor de ene route valt wat te zeggen, voor de andere ook. Het is nooit: er is één beste wereld. Daar geloven we expliciet niet in. We nemen verschillende wereldbeelden mee.
Niet elkaar de maar nemen
Voorbeeld: intensieve en extensieve landbouw. Dat is me nogal een discussie. Het heeft te maken met een diepgaand ander wereldbeeld. Voorstanders van kleinschalige landbouw vinden megastallen en pesticiden niet duurzaam. Hebben ze gelijk in. Voorstanders van intensief zeggen: dan zijn de opbrengsten veel lager. Hebben ze ook gelijk in. Ik neem daar geen standpunt over in, ik wil het in beeld brengen. We kunnen niet alles tegelijk. Extensieve landbouw kan alleen als we ook sterk minderen met vlees en minder voedsel verspillen. Met ons huidige consumptiepatroon moeten we wel naar intensief en de milieueffecten accepteren.
Eigen gedrag is wel een standpunt. Arjen Hoekstra is vegetariër, hij probeert plastic te vermijden, heeft zonnepanelen, een kleine hybride auto, fietst naar zijn werk en zit bij een groene bank. De kleine dingen die bewustwording in gang zetten. Het is een tricky terrein. Juist de mensen die bezig zijn met vergroenen, met duurzaam worden, worden vaak bekritiseerd op niet-consequent gedrag. We moeten elkaar niet op die manier de maat nemen, dat is gewoon vervelend. De een verandert nu eenmaal makkelijker, terwijl de andere gewend is aan een patroon.
Lastig
We moeten eerlijk zijn: niemand is echt duurzaam nu. Ik ook niet. We zitten allemaal in de mallemolen van consumptie. Het is voor sommige mensen lastig om dat toe te geven en zij beginnen zich te verdedigen. Dat hoeft niet. Laten we kijken wat we samen kunnen. De een gaat minder reizen, de ander stopt met het eten van vlees.
Een wereld overwinnen die gebaseerd is op weerstand gaat niet werken, zegt hij. Kennis moet je hebben. Hoe kun je van mensen verwachten dat ze minder vlees eten als ze daar de kennis niet over hebben. Mensen worden niet zomaar vegetariër, dat doen ze alleen maar op basis van kennis, begrip en eigen wil.
Energietransitie geweldig
Er zullen onherroepelijk dingen veranderen. Een plantaardig dieet is nu eenmaal efficiënter, duurzamer en ook nog eens beter voor de dieren. Bij energie gaan we van olie naar iets wat net zo veel kan leveren, maar dan in duurzame vorm. Zon en wind, dan hebben we toch een mooie switch gemaakt, zeg! De energietransitie vind ik geweldig. Het is een uitdaging die banen gaat opleveren. Groei, maar dan in de goede richting. Ik noem het ook liever geen groei, maar ontwikkeling. Het enige nadeel is voor de mensen met gevestigde belangen in de olie-industrie. Die gaan hun baan verliezen, maar so what? Er zijn andere banen.
© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede, foto: Carlo ter Ellen
Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie?
Tip onze redactie via mail of telefoon. Deze vind je op onze contactpagina.
