Rapportage veelaanvragers: gebrek aan ambtelijke medewerking bij onderzoek roept vragen op
De Enschedese klachtencommissaris heeft in een onderzoek naar zogenaamde ‘veelaanvragers’ geen medewerking gekregen van de afdeling die bijstandsaanvragen afhandelt. Privacyregels zouden dat verhinderen. Dat roept vragen op. Onder meer of die regels betekenen dat alleen de slager zelf zijn vlees mag keuren.
De klachtencommissaris deed onderzoek na een zevental klachten over herhaaldelijke ‘aanvragen levensonderhoud’, zoals een bijstandsaanvraag in de Participatiewet wordt genoemd. Bedoeling was om het onderzoek te baseren op een brede steekproef van dossiers van inwoners die herhaaldelijk bijstand hebben aangevraagd.
Geen medewerking
De afdeling Werk en Inkomen, verantwoordelijk voor de uitvoering van de Participatiewet, wilde daar echter geen medewerking aan verlenen. Daarmee zouden privacyregels geschonden worden. De klachtencommissaris heeft het onderzoek dan ook moeten beperken tot de zeven gevallen die al bij het klachtenbureau op tafel lagen.
Niet de eerste keer
Het is niet de eerste keer dat de afdeling Werk en Inkomen de deur dichthoudt voor onderzoek van de klachtencommissaris. Uit een rapportage uit 2019 van dezelfde klachtencommissaris blijkt dat de afdeling Werk en Inkomen destijds ook geen medewerking wilde verlenen aan een onderzoek naar de zogenaamde ‘behoorlijkheidsnorm’.
Onderzoeken van de klachtencommissaris, net als die van de Nationale ombudsman, beperken zich altijd tot die norm. Uitspraken over juridische normen doen zij niet - daar gaat de rechter over.
Behoorlijkheidsnorm
Overheden behoren op een goede manier met burgers om te gaan. Er bestaan twee sets normen die bepalen wat dat ‘goed’ betekent. De ene bestaat uit wetsregels, dat is de juridische norm. Ook overheden moeten zich aan de wet houden. De andere gaat over de manier waarop een overheid burgers behandelt - dat gaat niet alleen over de vraag of het juridisch door de beugel kan, maar of inwoners serieus worden genomen.
De Nationale ombudsman heeft normen opgesteld om te kunnen toetsen of een overheid zich behoorlijk gedraagt.
Destijds ging dat om een onderzoek naar de toepassing van een uitzonderingsregel waardoor vluchtelingen met een partner overzees toch zeventig procent bijstand kunnen krijgen in plaats van vijftig. De klachtencommissaris wilde naar aanleiding van klachten ook toen breder onderzoek doen, met name naar oude gevallen. De afdeling weigerde vragen te beantwoorden, eveneens met een beroep op privacyregels.
Problematisch
Die opvatting is problematisch. Als privacyregels verhinderen dat onafhankelijke externen dossieronderzoek doen om vast te stellen of een ambtelijke afdeling juridisch en maatschappelijk behoorlijk handelt, kan alleen de slager zelf zijn vlees nog keuren.
Overigens is het maar de vraag in hoeverre de Enschedese klachtencommissaris een externe partij is. De lokale ombudsman bekleedt weliswaar een onafhankelijke positie, maar is ook ambtenaar. Daarbij hoort onderzoek naar aanleiding van klachten - op verzoek of op eigen initiatief - bij de taak van een klachtencommissariaat. Doel: het verbeteren van de gemeentelijke dienstverlening aan burgers.
Incidenten of structureler knelpunt
Klachten zijn incidenten. Er gaat altijd weleens iets mis. Een klacht kan aanleiding zijn om een individueel probleem op te lossen. Het idee achter het Enschedese klachtencommissariaat is dat van een lerende ambtelijke organisatie. Komen er meerdere klachten, dan kan dat duiden op een structureler probleem, een weeffout in de uitvoering. Onderzoek kan dan duidelijk maken waar ‘m de kneep zit en helpen bij verbetering van beleid en uitvoering.
Risico op schulden
Op het moment dat dat soort onderzoek wordt belemmerd, wordt het veel lastiger om die weeffouten boven tafel te krijgen en op te lossen. Dat knelt des te meer als het gaat om inwoners die afhankelijk zijn van steun van de overheid. Die dreigen tussen wal en schip te vallen en daar langer te blijven dobberen dan nodig is.
Veelaanvragers lopen het risico steeds meer schulden op te bouwen. Of zij moeten noodgedwongen hun toevlucht nemen tot dubieuze praktijken om te kunnen voorzien in levensbehoeften.
Dan maar een aanbeveling
In de rapportage ‘Onderzoek veelaanvragers - Waar heeft u van geleefd?’ restte de klachtencommissaris weinig anders dan een aanbeveling voor de afdeling. Die krijg het advies zelf een bestandsanalyse te doen. Met als doel inzicht te krijgen in de omvang van de groep en te kijken hoe mensen die meer dan twee keer bijstand aanvragen maar nog steeds geen uitkering ontvangen, toch geholpen kunnen worden.
