'Bijna één op drie huishoudens in Enschede loopt risico op energiearmoede'

Onderzoeksorganisatie TNO stelde in 2019 al een 'kleurenkaart' van Nederland op waarop af te lezen is welk percentage van de inwoners van een gemeente te maken heeft met energiearmoede. Enschede kleurt op die kaart donkerrood, wat in dit geval betekent dat ruim 10 procent van de huishoudens in financiële problemen dreigt te komen (mede) door de hoge energieprijzen.

Laag inkomen, hoge kosten

Sinds de publicatie van de TNO-kaart is er veel veranderd: het klimaatbeleid, de gevolgen van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne en de aanhoudende inflatie. Gasprijzen zijn enorm gestegen. De gemeente heeft zelf een analyse losgelaten op de beschikbare data en komt tot zorgwekkende conclusie.

"We onderscheiden twee vormen van energiearmoede", vertelde projectleider Herman Lübbers van de gemeente Enschede onlangs bij een presentatie aan de stadsdeelcommissie Zuid. "Aan de ene kant huishoudens met een laag inkomen en hoge energiekosten. Aan de andere kant gaat het ook om mensen met een laag inkomen die in een huis met lage energiekwaliteit wonen."

Maar behalve de mensen die in directe zin te maken hebben met energiearmoede, is er ook een grote groep inwoners die daar in de (nabije) toekomst mee geconfronteerd worden. Het gaat hierbij om de huishoudens die in een woning met een lage energiekwaliteit wonen en zelf niet in staat zijn om hun woning te verduurzamen.

30 procent in risicogroep

In Enschede zijn dat naar schatting 22.200 huishoudens. Aangezien de gemeente bijna 76.000 huishoudens telt, gaat het om zo'n 30 procent. Of beter gezegd: als er niets gebeurt krijgt bijna één op de drie huishoudens in Enschede vroeg of laat mogelijk met symptomen van energiearmoede te maken. Hierin maakt de gemeente geen onderscheid in inkomensgroepen. Ook een huishouden dat ruim boven de bijstandsnorm zit kan door de stapeling van (energie)kosten in de problemen raken.

Alle buurten in beeld

Via het Rijk is er in totaal 150 miljoen euro beschikbaar gesteld aan gemeenten om preventieve maatregelen tegen energiearmoede te nemen. Enschede heeft 5,8 miljoen euro vanuit deze gelden gekregen. Maar ruim de tijd om te besteden is er niet. In 2023 moeten het geld al 'op' zijn.

"De grote uitdaging is dus hoe je ervoor zorgt dat deze middelen zo goed mogelijk terecht komen", aldus Herman Lübbers. Met andere woorden: hoe weet je eigenlijk in welke buurten de nood het hoogst is? De gemeente heeft daarom onderzocht welke buurten in Enschede het meest met een opeenstapeling van sociale en financiële problematiek te maken hebben.

Er is daarbij gekeken naar een aantal factoren: energie(zuinigheid), klimaat(bestendigheid), veiligheid, leefbaarheid, gezondheid en inkomen. In de buurten die op alle gebieden gemiddeld het laagst scoren zijn de sociaal-maatschappelijke problemen het grootst.

De gemeente wil qua energiearmoede de focus leggen op deze gebieden. In Enschede gaat het daarbij om delen van de Wesselerbrink (omgeving Het Lang) en Twekkelerveld. Ook wordt specifiek de omgeving van de Hanenberglanden meegenomen bij de besteding van de rijksgelden. Alleen al in Enschede-Zuid zouden 2.300 huishoudens last hebben van energiearmoede en kunnen nog eens 7.000 huishoudens niet zelfstandig meedoen met de energietransitie.

Miljoenen zijn snel op

Herman Lübbers is namens de gemeente Enschede projectleider van een pilot rondom energiearmoede. "We hebben 5,8 miljoen gekregen om de effecten voor inwoners te verlichten. Dat doen we deels over de hele stad, maar meer specifiek ook voor Enschede-Zuid en Twekkelerveld. We hebben maar tot eind 2023 om het geld te besteden, dus willen we ervoor zorgen dat het op de juiste plek terecht komt."

Dat valt niet mee. De miljoenenbijdrage van het Rijk lijkt veel geld, maar je kan er weinig 'ingrijpende' maatregelen voor de toekomst mee nemen. Zou je een woning volledig willen isoleren en van het gas af willen koppelen, bijvoorbeeld met een warmtepomp, dan kost dat al gauw 50.000 euro. In dat geval zou je met de 5,8 miljoen subsidie slechts zo'n 116 woningen grondig kunnen aanpakken.

De besteding richt zich in eerste instantie dan ook op de meer preventieve maatregelen. "Voor de komende winter zetten we vooral in op het gedrag van mensen", aldus Lübbers. "Hoe zorg je er bijvoorbeeld voor dat je het warm houdt in je woning en dat je toch kan ventileren."

Eerder werd in Enschede al het Energieloket opgericht. Daar kon elk huishouden onder meer tochtstrips, ledlampen en waterbesparende douchekoppen gratis afhalen.

Lübbers: "Wat we ontdekt hebben is dat veel mensen die het eigenlijk wel kunnen betalen de weg naar het loket wel weten te vinden. Maar veel mensen voor wie dat niet geldt juist niet. Waar we aan zitten te denken is om niet alleen de tochtstrip te leveren, maar ook een mannetje of vrouwtje die het kan aanleggen."

Wie wil geholpen worden?

Maar om de mensen die mogelijk het hardst worden getroffen door energiearmoede te bereiken, moet je wel weten wie die mensen zijn. "En dat is de grootste uitdaging", vertelt Lübbers. "Je zou kunnen zeggen: ga deur aan deur, maar er is veel schaamte over armoede en bovendien kunnen er ook andere problemen spelen. Maar een briefje in de brievenbus is misschien ook niet genoeg."

Daarnaast speelt mogelijk ook het gebrek aan vertrouwen in de gemeente een rol bij het niet accepteren van hulp. "We hopen dit dan ook samen met de samenleving op te kunnen pakken. Denk aan het welzijnswerk of de voedselbank, maar bijvoorbeeld ook de kerk. Als mensen goede verhalen horen over de mogelijkheden, kunnen we als overheid misschien ook het vertrouwen terugwinnen."

Isoleren en ventileren

Voor de komende winter zet de gemeente Enschede in op veel preventieve maatregelen, zoals adviezen. Bovendien moeten er plannen worden gemaakt zodat er na de jaarwisseling voortvarend begonnen kan worden met verdergaande maatregelen in bijvoorbeeld Wesselerbrink. Hoe dat er precies gaat uitzien, is dus nog niet bekend. Maar duidelijk is dat de aandacht zich vooral op de zogeheten hobbykamerwoningen zal richten.

Lees verder onder de afbeelding

"Het zijn woningen waarvan wordt gezegd dat in de winter de wind er doorheen waait en waarvan de wandjes tussen de woningen heel dun zijn", vertelt Herman Lübbers. De grote slag kan bij deze woningen worden gemaakt met isoleren (en ventileren). Maar de volgende uitdaging staat al voor de deur: de hobbykamerwoningen zijn in bezit van drie verschillende woningcorporaties en daartussen ook particulieren. Dit wordt ook wel 'gespikkeld bezit' genoemd.

Een goed bod

"Als je grote stappen wil zetten, ga je huizenblokken tegelijk aanpakken", aldus Lübbers. Woningcorporaties Domijn en Ons Huis zijn of waren daar in de zuidwijken al mee bezig. Maar moeilijk wordt het als binnen een huizen blok één of meerdere particuliere woningeigenaren zijn. "Het eigendomsrecht houdt in dat iemand zelf mag bepalen wat er met zijn of haar woning gebeurt. Dat betekent bij een renovatie dat je van iedereen toestemming moet hebben."

Hoewel ook onder veel bewoners van koopwoningen problemen rond energiearmoede lonken, zijn ook daar veel mensen niet in staat om de verduurzaming zelf te bekostigen. "Tenzij je een goed bod doet", zegt Lübbers. In de aanpak van de zuidwijken wil de projectleider een andere benadering kiezen. "Misschien moet je als gemeente niet zeggen: zo gaan wij u ontzorgen. Maar moet je vragen: hoe wilt u ontzorgd worden?"

Gat van 45 miljoen

Op de langere termijn streeft de gemeente Enschede naar een plan om meerdere wijken en buurten aan te pakken. En dan niet alleen wat betreft energiezuinige huizen. "Naast het verduurzamen van de woningen kunnen we de openbare ruimte vernieuwen en de wijk weer wat opkrikken."

Om deze investeringen te kunnen doen heeft de gemeente overigens wel veel meer geld nodig. Alleen al om de zuidwijken grondig aan te pakken is er een 'gat' van 45 miljoen euro. Een bedrag dat de komende jaren mogelijk bij het opstellen van de gemeentebegroting (gedeeltelijk) invulling gaat krijgen. Maar ook de lobby naar het Rijk gaat door, want eigenlijk vindt de gemeente dat het kabinet meer geld beschikbaar zou moeten stellen voor de energietransitie.