Hengelose schrijver Frank Krake ontrafelt mysteries rond grootste bankroof ooit

Knokploeg

Het boek 'De grootste bankoverval aller tijden' is het ronduit bizarre verhaal van een zes leden tellende knokploeg die kans zag tientallen miljoenen guldens buit te maken, nota bene onder de ogen van de Duitse bezetter. Waarna het geld uiteindelijk met een boerenkar - voortgetrokken door paard Piet - in veiligheid werd gebracht. Al kreeg de aanvankelijk zo succesvol verlopen missie een uiterst dramatische wending.

Mysteries en mythes

Juist omdat na de oorlog over veel verhalen werd gezwegen - onder het motto 'we moeten verder' - ontstonden er naarmate de jaren verstreken steeds meer mysteries en mythes rond een van de grootste verzetsdaden uit de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Vooral dus ook omdat het gespreksonderwerp voor de nabestaanden van de omgekomen verzetshelden veelal taboe was. Want hoe zat het nou eigenlijk met een deel van de buit, die zou zijn achtergebleven op een mestbult?

De Hengelose auteur Frank Krake (1968) kent de spraakmakende bankoverval via de verhalen van zijn vader, die niet ver van de bank woonde. "En uiteraard via de geschiedschrijving. Met name omdat mijn vader erover vertelde en omdat ik geboren en getogen ben in buurgemeente Wierden en die overval zich dus zo in mijn achtertuin heeft afgespeeld, heeft die hele zaak altijd enorm mijn nieuwsgierigheid geprikkeld."

Verhaal gaat verder onder de foto.

Duizelingwekkend bedrag

De zes mannen waren destijds op het snode plan gekomen om twee banken in Almelo te overvallen. Welgeteld ruim 211 miljoen gulden lag er opgeslagen. "Omgerekend naar nu heb je het over 1,2 miljard euro. Een duizelingwekkend bedrag."

Het geld was indertijd door de Duitse bezetter vanuit diverse banken verzameld en lag in Almelo klaar om met het oog op de geallieerde opmars over te worden gebracht naar Duitsland en om de soldij van de Duitse Wehrmacht te kunnen betalen. De knokploeg had er hele andere plannen mee. De verzetsmensen wilden er de spoorwegstakingen mee financieren. En kreeg daarvoor hulp van binnenuit van enkele Oranjegezinde bankemployees.

Krake werkte ruim vijf jaar aan zijn boek. "Niet continu, want er kwamen twee andere boeken tussendoor. Dat van 'De Laatste Getuige' rond Wim Aloserij, die drie concentratiekampen en een scheepsramp overleefde, en dat van 'Hannelore, meisje uit de sekte'. Dat waren boeken die niet konden wachten. Hoewel ik er op de achtergrond altijd aan ben blijven doorwerken, moest het boek over de bankoverval even worden uitgesteld."

Lege agenda

Maar corona bracht alles toch weer in een hogere versnelling. "Ik had rond het boek 'Hannelore' tientallen lezingen in mijn agenda staan, maar plots kwamen die allemaal te vervallen en zat ik met een blanco agenda. Reden voor mij om me helemaal op het boek rond de bankoverval te storten."

Waarbij meespeelde dat per 1 januari 2021 bepaalde oorlogsarchieven openbaar werden. "Waardoor ik ineens de beschikking kreeg over documenten die 75 jaar vertrouwelijk waren."

Want er mogen dan de afgelopen decennia tal van verhalen - waaronder een boek en een musical - over de grootste bankroof aller tijden zijn verschenen, een groot aantal vragen bleef tot op de dag van vandaag onbeantwoord. Op een enkel detail na heeft Krake op alle urgente vragen een antwoord weten te vinden.

Groen licht

Zo vond hij de officiële documenten terug, waaruit blijkt dat de knokploeg vooraf aan de Nederlandse regering in ballingschap toestemming heeft gevraagd de overval te mogen plegen."

Ze wilden zich indekken, omdat het zo enorm veel geld was. Een van de leden van de knokploeg was bankier en besefte dat de overval invloed zou hebben op de in omloop zijnde geldhoeveelheid in het land. Bovendien zouden ze zonder die toestemming als ordinaire bankovervallers kunnen worden bestempeld. Niemand buiten de groep wist immers dat het geld voor de financiering van de spoorwegstaking was bedoeld."

Later bleek al snel dat de Duitsers de overvallers en de buit koste wat kost in handen wilden krijgen. Er werd voor die dagen astronomische beloning van 1 miljoen gulden op hun hoofden gezet. Omgerekend naar nu 6 miljoen euro. En nadat ze eenmaal werden gepakt, kregen de ondervragers van hogerhand duidelijke instructies dat tijdens de verhoren zo ongeveer alles geoorloofd was om eventuele verdachten aan het praten te krijgen.

"De overval is bij de nazi's in Nederland tot de allerhoogste regionen doorgedrongen. Niet alleen SS-generaal Rauter, maar zelfs Reichskommissar Seyss-Inquart werd erover geïnformeerd."

Verhaal gaat verder onder de foto.

Tweede overval

Een anderen onthulling in het boek: de knokploeg wilde eigenlijk zelfs een tweede bank overvallen. Ook hiervoor had de Nederlandse regering reeds fiat gegeven.

"Maar toen ze eenmaal bezig waren met de voorbereidingen met die eerste bank was eigenlijk al wel duidelijk dat het tactisch niet erg slim zou zijn om nog een tweede filiaal te overvallen. Behalve dat het na de eerste roof al in Almelo binnen de kortste keren zou wemelen van de Duitsers was het uit praktisch oogpunt simpelweg ondoenlijk. Ga maar na: alleen al bij de eerste bank werden 400.000 biljetten van 100 gulden en 246.000 biljetten van 25 gulden buitgemaakt. Een regelrechte huzarenklus om die in de vrachtwagen te laden en af te voeren. Laat staan dat er nog een tweede enorme partij biljetten bij zou komen."

Churchill geïnformeerd

"Op welke onthullingen ik het meest trots ben? Als je puur vanuit historisch perspectief kijkt, is dat toch wel het bewijs waaruit blijkt dat Winston Churchill na de gelukte bankroof hoogstpersoonlijk hierover is geïnformeerd. Dan heb je het toch over een van de grote wereldleiders tijdens de oorlog. Dat Churchill zou worden ingeseind lag - gezien de omvang van de buit - wellicht in de lijn der verwachting. Maar ik heb dit document waarop het zwart-op-wit staat, nu ook weten te achterhalen. Drie jaar ben ik naar dat briefje op zoek geweest, maar uiteindelijk is het gelukt."

Beruchte NSB-politicus

En dan is daar de rol die de beruchte politicus Rost van Tonningen bij de bankoverval speelde. "Ik heb een document gevonden waarin hem vooraf is geadviseerd dat het veiliger zou zijn als al dat geld in Deventer zou worden opgeslagen. Maar voor Van Tonningen was het praktischer als het in Almelo zou worden verzameld. Dat pakte dus faliekant verkeerd uit. Maar de sluwe Van Tonningen wist het verhaal weer zo te draaien, dat hij er tegenover de Duitsers mee weg kwam. Maar uit menselijk oogpunt ben ik er misschien wel trotser op dat het me is gelukt te achterhalen waar een van de verzetshelden aan zijn einde is gekomen. Van de zeven opgepakte betrokkenen bij de bankroof overleefde slechts één man de concentratiekampen. Nadat een andere verzetsman halfdood werd gemarteld en uiteindelijk een naam noemde, konden de Duitsers ze stuk voor stuk oppakken. Van een van hen, Gerard Nijland, is de familie altijd in het ongewisse gebleven wat er met hem is gebeurd."

"Ik heb kunnen traceren waar hij is begraven. En ook de reden waarom dat altijd onbekend is gebleven: hij is namelijk onder een fout geschreven naam in de archieven beland. Er leeft nog een nicht van deze man. Ik heb haar kunnen vertellen wat er met hem is gebeurd. Dat was enorm emotioneel. Juist vanwege het menselijke aspect is dat misschien wel waar ik na jarenlang onderzoeken het meest tevreden over ben."

Verzetspaard Piet

Krake ging uiterst punctueel te werk. Met oog voor de kleinste details. Zo is hij ook Piet niet vergeten, het paard waarmee de buit naar een afgelegen boerderij in het buitengebied van Daarle werd gebracht. "Paard Piet overleed in 1967. Liefst 25 jaar oud. En... het enige verzetspaard van ons land."

Krake sprak voor zijn jarenlange onderzoek met meer dan zeventig mensen. "Vijf jaar lang heb ik er dus aan gewerkt. Met tussenpozen. Maar het laatste anderhalf jaar zo ongeveer dag en nacht. En ik heb dan wel met veel mensen gesproken, voor al mijn beweringen heb ik me op officiële bronnen gebaseerd. Documenten die in archieven in binnen- en buitenland waren terug te vinden."

Verhaal gaat verder onder de foto.

Wildwestverhalen

Want er doen volgens Krake tot op de dag van vandaag nogal aardig wat wildwestverhalen de ronde. "Je kunt je voorstellen dat zich rond deze grootste bankroof aller tijden heel wat mythevorming heeft voorgedaan. Het verhaal werd doorverteld, geromantiseerd en bepaalde details gingen een eigen leven leiden. Zoals het verhaal rond de immense buit. Volgens de overlevering zouden de Duitsers er nooit in geslaagd zijn al het geld terug te vinden. Zou een deel zijn achtergebleven op een mestbult."

En ja, Krake zegt in zijn boek ook op die prangende vraag met een antwoord te komen. Glimlachend: "Ik kan met documenten aantonen hoe dat zit. Maar als de mensen dat willen weten, zullen ze toch echt het boek moeten lezen."