Je bekijkt nu een artikel uit het archief
Dit artikel is niet geoptimaliseerd voor de huidige 1Twente-website. Hierdoor kan het voorkomen dat de opmaak wegvalt, er media ontbreekt en/of metadata incorrect is.
Nieuws
Enschede
Rijksmuseum Twenthe zoekt naar erfgenamen mogelijke roofkunst
Van de 172 kunstwerken in Nederlandse musea die besmet zijn door de oorlog, bevinden zich er twee in het Rijkmuseum Twenthe. De museumleiding hoopt nog steeds dat de rechthebbenden zich melden. "Dan pas kan dit boek definitief dicht."
Diep in de krochten van het museumdepot wijst Paul Knolle op een kast met porselein. Tientallen kopjes, borden en schotels in Delfts blauw staan achter glas. Al 73 jaar. Hoe verleidelijk de historische collectie ook is, sinds 1945 heeft het museum er nooit iets mee gedaan. "De verzameling is niet van ons, en ook niet van het Rijk. Tot er zich alsnog iemand bij ons meldt, blijven we er als museum vanaf."
Oorlogskunst
Als conservator oude kunst heeft Knolle zich intensief met de oorlogskunst beziggehouden. Het onderzoek naar mogelijk verdachte kunstwerken loopt al sinds 2009. Behalve de porselein-verzameling is ook de herkomst van een schilderij van de zestiende-eeuwse kunstenaar Marten van Valckenborch onduidelijk.
"Het is in 1934 verkocht op een veiling in Mainz. De mogelijke eigenaar, een Joodse juwelier, is vertrokken naar Argentinië. Alleen dat al maakt zo'n werk verdacht. Veel kunstwerken van Joodse families werden in die periode door de Nazi's geconfisqueerd of onder dwang verkocht. Geen enkel museum wil een werk waar mogelijk iets mee is. Vandaar dat ook wij, net als alle andere musea in Nederland, onze verzameling grondig hebben doorgelicht. Maar ondanks het onderzoek zijn we er nooit in geslaagd om een eventuele erfgenaam te vinden."
NSB-wethouder
Of de verzameling daadwerkelijk roofkunst is, is ook onduidelijk. Van het porselein kon nooit worden vastgesteld dat het eigendom was van een joodse familie, alleen dat de verzameling in de jaren '30 in bezit was van de Enschedese NSB-wethouder Gerrit Lasonder.
"Hoe die eraan kwam, weten we niet. Hij verzamelde al heel veel langer kunst. Tijdens de oorlog bracht hij zijn collectie onder op verschillende adressen in Enschede, uit angst voor bombardementen. Het porselein ging naar het Rijksmuseum, tot zijn dood in 1944. Zijn Duitse vrouw Anne, waarmee hij in 1941 was getrouwd, deed de verzameling vervolgens cadeau aan de Kreisleiter van de NSDAP in haar geboortedorp Gildehaus. 'Als dank voor de partij', staat er op een begeleidend briefje. Na de oorlog vonden de geallieerden de collectie terug, verpakt in een houten kist en met dat briefje er nog in. Een paar dagen na de bevrijding van Enschede hebben ze de kist hier weer afgeleverd."
Erfgenamen
Net als bij het schilderij van Van Valckenborch hoopt het museum nog steeds dat er zich erfgenamen melden. Knolle: "Lasonder had geen kinderen, maar misschien leven er nog wel ergens verwanten. Ondanks het feit dat hij fout was, is de familie nog steeds de formele bezitter. De verzameling is nooit in bruikleen gegeven. Ze heeft geen enkele status. Behalve dan dat we er op passen, kunnen we er niets mee. Pas als er zich iemand meldt, kunnen we dit boek echt sluiten."
In principe alle Nederlandse musea hebben aan het onderzoek meegedaan. De resultaten daarvan zijn te zien op de website musealeverwervingen.nl. Bij 42 instellingen werden in totaal 172 verdachte kunstwerken aangetroffen. Het Rijksmuseum Twenthe is het enige museum in Twente waar het onderzoek ook tot tastbare resultaten leidde.
"Dat ligt natuurlijk aan onze collectie. Het onderzoek heeft zich vooral toegespitst op schilderijen, beelden en zilver. Onder Herman van Heek in de jaren '30 is er ook nog regelmatig kunst gekocht. In ons geval was er dus ook alle reden voor een onderzoek."
Schenkingen
Dat er de komende jaren toch nog verdachte werken op zullen duiken in Enschede, acht hij onwaarschijnlijk. "De mogelijke belanghebbenden sterven toch langzaam uit. Als museum zijn we bovendien ook alert. Bij eventuele schenkingen kijken we altijd of er mogelijk objecten zijn met een onduidelijke herkomst. Zolang dat het geval is, zal de oorlog ons wel altijd blijven achtervolgen."
© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede, foto: Lars Smook
Oorlogskunst
Als conservator oude kunst heeft Knolle zich intensief met de oorlogskunst beziggehouden. Het onderzoek naar mogelijk verdachte kunstwerken loopt al sinds 2009. Behalve de porselein-verzameling is ook de herkomst van een schilderij van de zestiende-eeuwse kunstenaar Marten van Valckenborch onduidelijk.
"Het is in 1934 verkocht op een veiling in Mainz. De mogelijke eigenaar, een Joodse juwelier, is vertrokken naar Argentinië. Alleen dat al maakt zo'n werk verdacht. Veel kunstwerken van Joodse families werden in die periode door de Nazi's geconfisqueerd of onder dwang verkocht. Geen enkel museum wil een werk waar mogelijk iets mee is. Vandaar dat ook wij, net als alle andere musea in Nederland, onze verzameling grondig hebben doorgelicht. Maar ondanks het onderzoek zijn we er nooit in geslaagd om een eventuele erfgenaam te vinden."
NSB-wethouder
Of de verzameling daadwerkelijk roofkunst is, is ook onduidelijk. Van het porselein kon nooit worden vastgesteld dat het eigendom was van een joodse familie, alleen dat de verzameling in de jaren '30 in bezit was van de Enschedese NSB-wethouder Gerrit Lasonder.
"Hoe die eraan kwam, weten we niet. Hij verzamelde al heel veel langer kunst. Tijdens de oorlog bracht hij zijn collectie onder op verschillende adressen in Enschede, uit angst voor bombardementen. Het porselein ging naar het Rijksmuseum, tot zijn dood in 1944. Zijn Duitse vrouw Anne, waarmee hij in 1941 was getrouwd, deed de verzameling vervolgens cadeau aan de Kreisleiter van de NSDAP in haar geboortedorp Gildehaus. 'Als dank voor de partij', staat er op een begeleidend briefje. Na de oorlog vonden de geallieerden de collectie terug, verpakt in een houten kist en met dat briefje er nog in. Een paar dagen na de bevrijding van Enschede hebben ze de kist hier weer afgeleverd."
Erfgenamen
Net als bij het schilderij van Van Valckenborch hoopt het museum nog steeds dat er zich erfgenamen melden. Knolle: "Lasonder had geen kinderen, maar misschien leven er nog wel ergens verwanten. Ondanks het feit dat hij fout was, is de familie nog steeds de formele bezitter. De verzameling is nooit in bruikleen gegeven. Ze heeft geen enkele status. Behalve dan dat we er op passen, kunnen we er niets mee. Pas als er zich iemand meldt, kunnen we dit boek echt sluiten."
In principe alle Nederlandse musea hebben aan het onderzoek meegedaan. De resultaten daarvan zijn te zien op de website musealeverwervingen.nl. Bij 42 instellingen werden in totaal 172 verdachte kunstwerken aangetroffen. Het Rijksmuseum Twenthe is het enige museum in Twente waar het onderzoek ook tot tastbare resultaten leidde.
"Dat ligt natuurlijk aan onze collectie. Het onderzoek heeft zich vooral toegespitst op schilderijen, beelden en zilver. Onder Herman van Heek in de jaren '30 is er ook nog regelmatig kunst gekocht. In ons geval was er dus ook alle reden voor een onderzoek."
Schenkingen
Dat er de komende jaren toch nog verdachte werken op zullen duiken in Enschede, acht hij onwaarschijnlijk. "De mogelijke belanghebbenden sterven toch langzaam uit. Als museum zijn we bovendien ook alert. Bij eventuele schenkingen kijken we altijd of er mogelijk objecten zijn met een onduidelijke herkomst. Zolang dat het geval is, zal de oorlog ons wel altijd blijven achtervolgen."
© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede, foto: Lars Smook
Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie?
Tip onze redactie via mail of telefoon. Deze vind je op onze contactpagina.
